کلينتونون قافقاز و تورکیه تورو- چئویره ن: جعفر افشارنیا

تك توران : آمئريکا دؤولت کاتيبي(خاریجی ایشلر ناظیری) هيلاري کلينتون سوئد و نوروئژين آرالاريندا اولدوغو اسکانديناوي اؤلکه لري نين سونراسی ، ائرمنيستان، گورجوستان و آذربايجاني احاطه ائدن احاطه لي بير قافقاز گزينتيسينه باشلادي. قافقازداکي گؤروشمه لري نين آرديندان ايسه کلينتون تورکیه يه رسمي بير زيارت باشلاداجاق. بو دؤور احتيماللا بو چرچيوه ده حال-حاضيرکي آمئريکا رهبرليگينده خاريجي ايشلر ناظیري اولاراق وظيفه  يئرينه يئتيرن کلينتونون سون رسمي سفري اولاجاق. تور زاماني گره ک بؤلگه ني گرکسه آمریکانین ياخيندان ماراقلانديران سون درجه اهميتلي مؤضوعلارا تماس ائديله جک اولسا دا قطعی نتيجه لرين الده ائديلمه سي حال-حاضيرکي مؤوقعلر ديقته آلينديغيندا چوخ احتيمال داخيلينده گؤرونمور. هله ده پوتئنسيال اولاراق وار اولان پروبلئملرين اوزه چيخماسي و بونلار ايله علاقه لي اولاراق ايستي قارشيدورمالارين مئيدانا چيخماسي احتيمالي آمئریکانی قورخوتسا دا زيارت داخيلينده بو قورخولاري تاماميله آرادان قالديرماق سؤز قونوسو اولماياجاق.

گونئی قافقاز تورونون ايلک آياغي اولان گورجوستان آمئریکا اوچون سون درجه بؤيوک بير اهميته صاحيب دیر. سويوق ساواش سونراسي دؤورده بير مودته ده اولسا گوج بوشلوغونون مئيدانا گلديیي بؤلگه ده روسيه نين نفوذ ساحه سيني گئنيشلتمه شکلينده مئيدانا چيخان خاريجي سياست شخصيتي نين بير نتيجه سي اولاراق روس تاثيري نين بؤلگه اؤلکه لريني شکيللنديرديیي گؤروندو. بونا قارشی آمئریکا بو تاثيره قارشي تاثيرلي تدبير و يا سیاستلر گليشديرمه دي. بو گون گلينن نقطه ده ايسه گورجوستان، آمئریکانين بؤلگه ده کي  تک ياخين موتّفيقي ده ييل. بو سببله بو اؤلکه آمئريکا سیاستي باخيميندان چوخ بؤيوک بير اهميت داشييير. روانی باخيمدان دا 2008اینجي ايلده روس ايشغالينا معروض قالان گورجوستانا ديقته چارپان بير دستک تأمين ائده بيلمه ين آمئریکا، حقيقتا ايشه يارايار بير موتّفيق اولدوغونو دا ايثبات ائتمک مجبوريتينده دیر.

بو چرچيوه ده کلينتونون گورجوستان گوندميندن ان اهميتلي مؤضوعلاردان بيريني سئچگیلر تشکيل ائدير. گورجوستاندا قيسا آراليق ايله هم پرئزيدئنت، هم ده پارلامئنت سئچگیلري کئچيريله جک. آمئریکا باخيميندان سئچگیلرين دئموکراتيک بير موحيطده رئاللاشماسي و دئموکراسیني گوجلنديره جک نتيجه لر چيخارماسي سون درجه اهميتلي. دئموکراتيک طلبلرين چوخ دا نظره آلينماديغي و آمئريکان سیاست طرزي نين بنيمسه نمه ديیي بو جغرافييادا گورجوستان، آمئریکانين بير دئموکراسی مدلي اولاراق تقديم ائتمک ايسته ديیي بير اؤلکه دیر. سئچگیلره شايبه دن و تقلب  ادعالاري نين قاريشماسي ايسه بئله بير مقصده خيدمت ائتميه جک. بو سببله کلينتون، سئچگیلرين دئموکراتيک بير موحيطده رئاللاشماسينا خصوصي اهميت وئریر.

کلينتونون گورجوستان تماسلاريندا گوندمين اوست سيرالاريندا ايشتيراک ائده جک بير باشقا اهميتلي مؤضوع دا گورجوستانين اولابيله جک ناتو عضو اولماغی دیر . گورجوستان، موستقيل دؤولتلر بيرليیي عضوو اؤلکه لر ايچينده ناتو عضوو اولماق ايسته ين تک دؤولت دیر. آنجاق آمئریکا خاريجي ايشلر ناظیري کلينتون عئيني زاماندا گورجو صلاحيتليلردن روسيه ني آرتيرار ائده جک آدديملاردان قاچينمالاري ايستيقامتينده ده خبردارليقلاردا اولاجاق. 2008-جي ايلده ياشانان قارشيدورمانين بير بنزريني ياشاماق ايستمه ين آمئریکا، گورجوستانين اراضي بوتؤولویونه دسته یيني یئنی له یه جک. گونئی اوسئتيا و آبخازيا'داکي ایندیکی دورومونا باخماياراق بو بؤلگه لرين موستقيلليک تلاش و قرارلاريني تانيمايان آمئریکا بو مؤضوعدا دا گورجوستانا دستک وئرمه يه داوام ائده جک.

کلينتونون قافقاز تورونون بير باشقا داياناجاغي اولان آذربايجان ايسه بير نئچه نؤقطه دن بؤيوک اهميت داشييير. کئچديیيميز گونلرده یوروویژن ماهني ياريشماسي نين گئچیریلن یئری باکي شهرينده تهرانين بعضي تئرور فعاليتلري نين مسئولو اولدوغو ادعالاري نين سسلنديريلديیي اؤلکه ده ايران قايناقلي سوء قصد جهدلري نين اله آلينماسي سؤز قونوسو دور. ادعالارا گؤره خوصوصيله آمئريکالي و ايسرائيللي ديپلوماتلارا ايستيقامتلي سوءقصد جهدلري نين آرديندا ايران وار. بنزه ر ادعالار کئچن ايل ده واشينگتوندا اولان سعودي ديپلوماتلارا ايستيقامتلي جهدلر ده ديله گتيريلميش دیر، بو مؤضوعدا دا يئنه ايران گوناهلانديريلميشدي. آذربايجاني راديکاليزم قايناقلي تئرور تله سينه دوشمه ين بير اؤلکه اولاراق گؤرن آمئریکا، ديني و ائتنيک دؤزوملولویون ديقته چارپان اولدوغو مؤوجود وضعيتي تقدير ائدن بير توتوم منيمسمکده دير.

آنجاق کلينتونون آذربايجان و ائرمنيستان زيارتلري نين ان اهميتلي مؤضوعسونو داغليق قاراباغ پروبلئمي تشکيل ائدير. ايکي اؤلکه آراسينداکي آتشکسين آرتيق پامبيق ايپینه باغلي اولدوغو، بو ايختيلافدان تاثيرلي و قاليجي تدبيرلر آلينماماسي حاليندا ايداره ائديله بيلمز حاديثه لرين مئيدانا گلمه سي احتيمال وئریلیر. طرفلر، آتشکسين سونا چاتاجاغي احتيمالينا گؤره حربي حاضيرليق ايچريسينده و بو وضعيت خوصوصيله آمئریکاني جيدّي بير شکيلده انديشه لنديرير. ناراحاتليغين ان اهميتلي سببي ايسه آتشکسين پوزولماسي وضعيتينده اورتايا چيخاجاق يئني وضعيتين يالنيز ائرمنيستان و آذربايجاني ده ييل ايختيلافا بيلواسيطه اولاراق دا اولسا داخيل اولا بيله جک ايران، تورکیه و روسيه ني دا تاثير ائتمه سي و بو منطقه گوجلرينین ده ايچينده اولدوغو بير ايختيلافا چئوريلمه سي احتيماليدير.

بو سببله کلينتون هم آذربایجان هم ده ائرمني صلاحيتليلره اعتدال چاغيريشيني و تحریک ائدیجی جهدلردن اوزاق دايانمالاريني توصيه ائده جک. اولابيله جک بير قارشيدورما آمئریکانين بؤلگه ده کي  فعاليتيني آزالدابيله جه یي کيمي انرژي نقل کمرلري نين امنیتینی ده خطره سالابيله جک دیر. آنجاق بو اعتدال چاغيريشي نين چوخ دا تاثيرلي اولماسي گؤزله نيلمير. نئجه کي نه آذربايجانين، نه ده ائرمنيستانين آرتان گرگينليکدن چوخ ناراحات اولماديغي گؤرونور. ايکي اؤلکه اوزرينده گئده رک تاثيريني آرتيران روسيه نين تلقينلرينه بئله چوخ ديقت ائتمه ين طرفلرين کلينتونون ايستکلرينه قورولوشجو جاواب وئرمه لري احتيمال داخيلينده گؤرونمور.

کلينتونون تورکیه زيارتينده ده بولگه سل و دونیالیق پروبلئم اولاراق گؤستريله بيله جک بير سيرا پروبلئمين مذاکيره اولماسی گؤزله نيلير. سوريه بحرانیین دا نه لر ائديله بيله جه یي اساس مؤضوعلاردان بيريدير. اؤلکه ده کي  بحران مؤضوعسوندا آز قالا تک باشينا قالان تورکیه نين تلاشلاري آمئریکا طرفيندن تقدير ائديلمکله بيرليکده نتيجه يه گؤتوروجو بوتونجول بير دونياگؤروشو گليشديريله بیله ر. يئنه ده سوریه مؤضوعسوندا تورکیه ايله آمئریکانين عئيني ياناشماسي پايلاشديقلاريني سؤيله مک مومکوندور. لاکين ايران سؤز قونوسو اولدوغوندا ايکي اؤلکه نين فيکيرلري آراسيندا ديقّته چارپان فرقلر وار. ايرانين نووه(هسته ای) پروقرامي مؤضوعسوندا آمئریکا داها ثمره لي تدبيرلر و آغیر تحریملر ايستيرکن تورکیه، يالنيز اؤزو باخيميندان حقوقي قدرتی اولان بیرلشیک میللتلر تهلوکه سيزليک شوراسي نين قرارلارينا اويغون حرکت ائتمه یي اوستون بیلیر.

یازار: دکتر جناپ چاکماک(بیلگه سام سیته سی یازاری)

چئویره ن: جعفر افشارنیا (وکیل ، اولوسلاراراسی حقوق اوزمانی)