در حالي كه به گفته ی مدير كل محيط زيست آذربايجان غربي ورودي آب به درياچه اروميه به صفر، شوري درياچه به حد فوق اشباع، جمعيت آرتميای دریاچه تقريبا به صفر و عمق آب دریاچه از 16 تا 22 متر به کمتر از پنج متر رسیده است كارشناس مسوول تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست با اعلان خشک شدن 3هزار کیلومتر مربع از مجموع 5هزار کیلومتر مربع دریاچه ارومیه به شوره زار، از عمق فاجعه ی در حال وقوع خبر داد. احداث دهها سد بر روی 21 رودخانه دائمي و 7 رودخانه فصلي و 39 مسيل منتهی به دریاچه ی ارومیه، اختصاص بیش از ۹۰٪ منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن این دریاچه می‌باشند.
دکتر جمشید منصوری، پرنده شناس و کارشناس محیط زیست، با انتقاد از مسدودکردن آب رودخانه‌ها به عنوان محل زندگی پرنده‌های دریاچه ارومیه و بستن سدهای بی‌مورد، تاکید دارد:" پرنده‌ها برای یافتن آب و غذا به این مکان‌ها می‌آیند و وقتی با کمبود آب و غذا مواجه می‌شوند به ناچار برمی‌گردند و به مکان‌های دیگر مهاجرت می‌کنند." گفتنی است درياچه اروميه تا چندین سال گذشته زيستگاه زمستان گذراني گروههاي بزرگي از مرغان آبزي بويژه اردكها و مرغان دراز پا و میزبان بزرگترين كلنيهاي توليد مثلي فلامينگو و پليكان سفيد در ايران بود. نمونه های نادر و کمیاب باكلان كوچك، اردك بلوطي، غاز پيشاني سفيد كوچك، خروس كولي دشتي، عروس غاز، ميش مرغ، اردك مرمري، متاي پاسرخ، اردك سرسفيد و دليجه كوچك تنها بخشی از حیات وحش در معرض انقراض حوزه ی آب خیز این دریاچه به شمار می روند.
کارشناسان ابراز داشته‌اند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را به شدت تغییر خواهد داد. علاوه بر این پیش بینی میشود در صورت خشک شدن احتمالی دریاچه شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان های همجوار باشیم. جهانگیرزاده نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به این موضوع اضافه می نماید: به جا ماندن 10 میلیارد تن نمک و طوفان نمکی نتیجه خشکی دریاچه ارومیه و تحت تاثیر قرار گرفتن زندگی 14 میلیون نفر و آوارگی آنان است.
این در حالی است که درياچه اروميه به عنوان بيستمين درياچه بزرگ جهان و دومین دریاچه ی آب‌شور دنیا با مساحتي حدود 483 هزار هكتار يكي از مهمترين و با ارزش‌ترين اكوسيستم‌هاي آبي و بزرگترين درياچه داخلي ايران به شمار مي‌آيد. در حوضه اكولوژيكي درياچه اروميه 546 گونه گياهي به ثبت رسيده و 27 گونه پستاندار، 212 گونه پرنده، 41 گونه خزنده، 7 گونه دوزيست و 26 گونه ماهي وجود دارد. حوضه ی آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است که با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.
آغاز اعتراضات
سه شنبه، 25 مرداد 1390، نمايندگان مجلس ایران با 94 رأي منفی خود با دو‌فوريت طرح "انتقال آب براي نجات درياچه اروميه از خشك شدن" مخالفت كردند و موج جدید اعتراضات در آذربایجان آغاز شد. اين طرح كه به امضاي 66 نفر ازنمايندگان مجلس رسيده بود، داراي يك مقدمه و يك ماده واحده است كه در صورت تصويب نهايي آن وزارت نيرو موظف مي‌شود طي سال 90 حداقل يك ميليارد مترمكعب آب را براي صيانت از درياچه اروميه از راه‌هاي ذيل فراهم آورد:
1- انتقال آب به طريق پمپاژ از رودخانه سيلوه در پيرانشهر به درياچه اروميه.
2- انتقال آب رودخانه ارس به درياچه اروميه از آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي.
3- آبگيري سدهاي درياچه اروميه در استان‌هاي آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي و كردستان به بعد از حل بحران درياچه اروميه موكول مي‌شود.
پس از این مخالفت مجلس ایران با طرح انتقال آب به دریاچه ی ارومیه، بسیاری از صفحات شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک و تویتر مملو از جملات خشم آلود و تهدیدآمیز آذربایجانیانی شد که عمل مجلس ایران را توهینی آشکار و تلاشی برای خشکاندن سریع دریاچه ی ارومیه می دانستند؛ در عین حال طی چند روز پس از این امر بسیاری از فعالین سیاسی، دانشجویان، انجمنها و تشکلات آذربایجانی با صدور فراخوانهایی مردم را به حضور در راهپیمایی اعتراضی روز 5 شهریور در شهرهای تبریز و ارومیه دعوت نمودند. این در حالی است که پیش از آن هم موضوع خشک شدن دریاچه ی ارومیه موجب بروز اعتراضات و درگیریهایی در سطح شهرهای آذربایجان گردیده بود.
13 فروردین 1389 ماموران امنیتی ایران همزمان با روز طبیعت با حمله به فعالین آذربایجانی طرفدار محیط زیست در اطراف پل میانگذر شهید کلانتری دریاچه ارومیه ضمن ضرب و شتم خانواده ها عده زیادی را بازداشت کردند. منابع خبری با اشاره به بازداشت بیش از صد تن از شهروندان آذربایجانی در اطرف دریاچه ارومیه و مسیرهای منتهی به این دریاچه اسامی 62 تن از آنان را بیان داشتند: رهبر اسماعیلی، علی اژدری، فرشید آصفی، یعقوب امجدی، حسن اسدی، موسی الرضا اسدی، علی باغبانی، رشید بازباز، جلیل بوداقی، ناصر بختیاری، علی پاکباز، محمد تبریزی، بابک تبریزی، محمد تاجدهی، یاور جمالی، یعقوب جوانی، سعید جهانی، صابر جهانی، بلال حاتمی، هادی خدابنده، داود خداکرمی، بهرام دریانی، یعقوب رمضانی، احسان رمضانی، رسول رضوی، محمد رضایی، ارسلان زارعی، صادق زارعی، منصور سیفی، سجاد ستاریان، عسگر صدوقی، عزیزخان صادق زاده، صدیقی، مرتضی عوض پور، احمد علیزاده، عسگر فروتنی، یاسین فرید میدانلار، جواد فتحی، احمد قلی پور، یاشار کاظم زاده، یعقوب کریمی، عطا کریمی، ایلقار کریمی، تائب لطفی، محمد محمدلو، علی مهدی زاده، حبیب مهری، حسینعلی محمدی، نادر محمودی، قادر محمودی، طاهر محمودی، حمید منافی، حسین نصیری، جاوید نظمی، احمد نجف زاده، محراب نور محمدی، مهران نور محمدی، جلال نور محمدی، آتابای نور محمدی، حمید والایی، احمد والایی، رضا وطنی. بازداشتها و ضرب و شتم پس از آن روی داد که فعالین مدنی آذربایجانی طی فراخوانی مردم را به برگزاری مراسم سیزده بدر بر روی پل میانگذر دریاچه ارومیه و اعتراض به سیاستهای حکومت ایران در خشکاندن این دریاچه دعوت کرده بودند.
13 فروردین 1390 هم حوادث مشابهی در دو شهر تبریز و ارومیه روی داد. تجمعات مذکور در این روز که در اعتراض به بی توجهی دولت به وضعیت دریاچه اورمیه، در میدان آذربایجان تبریز و پارک ائللر باغی اورمیه برگزار شده بود، با حمله نیروی انتظامی ایران به خشونت کشیده شد. از دستگیر شدگان روز طبیعت سال جاری اسامی زیر توسط منابع خبری آذربایجانی آشکار گردیده اند: سعید خضرلو، آقایان علی بالنده، علی باباپور، جلال برقی، رسول بهاری، وحید پوررضا، حبيب پورولي، بابک حسینی، حامد حسینی، محمد خطیبی، حسن خويي، بابک رضایی دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، رسول رضوي، سعید سیامی، علی سلیمی، الیاس شکری، کریم شیرازی فر، داوود شيري، رحیم طربناک، حسین عبدالهی، جلیل علمدار میلانی، صمد كريمي، حجت مختارزاده، کاضم واحدی، بهزاد خدایاری، فریدون احمدیان، مختار عهدنو، يونس قليزاده، حسن قليزاده، مهدي قليزاده، رضا اقبالي، محرم جعفر پور، هاشم پناهي، بهنام ملكي، الياس جليلي، مهدی باقری و عادل یوسفی.
با نزدیک شدن به پنجم شهریور مقامات امنیتی ایران در اظهارنظرهای خود معترضین را تهدید به برخوردهای شدید و دستگیریهای گسترده نمودند. روابط عمومی استانداری آذربایجان غربی در 2 شهریور با صدور بیانیه ای ضمن اشاره به اینکه "پخش شایعاتی در خصوص تجمع و راهپیمایی وجهه قانونی ندارد و هیج گونه مجوزی از سوی نهادهای مسئول در خصوص این قبیل تجمعات صادر نشده است" تاکید کرد "با تجمع کنندگان برخورد قانونی و سخت می کنیم". تنها یک روز کافی بود تا این جمله معنای واقعی خود را نشان دهد.
نيروهای دولتی در محله قوم‌تپه تبريز روز سوم شهريورماه با حمله به یک مراسم افطاری، چندين تن از فعالان مدنی آذربايجان را بازداشت کردند. منابع خبری تعداد فعالان مدنی بازداشت شده را بیش از ۳۰ تن ذکر کرده و از مورد ضرب‌وشتم برخی از آنان خبر دادند. اسامی برخی از بازداشت‌شدگان مرتضی عوض‌پور، مصطفی عوض‌پور، محمود فضلی، جليل علمدار ميلانی، تقی سلحشور، يوسف سلحشور، عبدالله صدوقی، مهدی حميدی شفيق، جمشيد زارعی، حسن ارک، مهدی مهاجر، عزيز پورولی، احمد علیزاده، ياسر سلمانی رضايی، ايلقار کريمی، مهدی نوری، احمد رياضی مبارکی، فرزاد مهدوی، موسی برزين خليفه‌لو، يعقوب رمضانی، یعقوب صدیقی، محمد محمودی، وحيد شيخ‌بگلو، محمدعلی‌مرادی، علی شيرناک، محمد اميری و تقی صوفيانی اعلام گردید. حمید قربانعلیزاده، بهنام علیزاده و حسن کریم زاده نیز در این روز توسط مامورین امنیتی دستگیر و به بازداشتگاه وزارت اطلاعات منتقل گردیدند.
در روز 5 شهریور بنا به گزارش منابع مختلف خبری جمع کثیری از ساکنین ارومیه و تبریز در اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه در این دو شهر دست به تجمع زدند که دخالت نیروهای امنیتی و انتظامی و استفاده از خشونت موجب درگیری های بین مردم و نیروهای پلیس در ارومیه شد که در پی آن ده ها تن از شهروندان بازداشت شدند. وحید فائزپور، ارشد اکبری، آرتین تمری، یاشار پیری، علیرضا خلیل زاده، عباس خضرلو، ناصر آلیلو، عسگر محمودلو، بهنام حقی، افشین نوری، حسین نوری، ارسلان حسین‌زاده، رقیه حسین‌زاده از اسامی نفراتی است که در این اعتراضات بازداشت شدند. به گفته شاهدان، حضور معترضان به ویژه در شهر ارومیه، پرشمار بوده و نیروهای امنیتی برای متفرق کردن مردم از گاز اشک‌آور استفاده کرده‌اند. نیروهای امنیتی در شهرهای دیگر نیز با حمله به منازل فعالین سیاسی تعدادی از آنان را بازداشت نمودند. از این فعالین آذربایجانی می توان به آقایان حسین عباداللهی، حمید واثق، مهدي ديهمي، آیدین ذاکر، فرشید نوروزی، سجاد عزیزی، یعقوب محمدی، امیر حسین آقایی، فرهاد لامی، سیامک کریمی، بهزاد اقدسی، مصطفی قلیزاده، مرتضی فروغی، فرهاد ساعلی، ولی حسین نژاد، توحید جوادی و مجید جوادی اشاره نمود.
حجم گسترده ی بازداشتها و خشونت نیروهای امنیتی ایران در برخورد با معترضین موجب همراهی بسیاری از نیروهای اجتماعی و سیاسی با اعتراضات مردم تبریز و ارومیه گردید. در یکی از این موارد 140 نفر از روزنامه نگاران و خبرنگاران ایرانی در نامه ای به مسئولان کشور خواستار توجه جدی به وظایف قانونی دولت در قبال دریاچه ارومیه شدند. در عین حال فعالین سیاسی آذربایجانی در تلاش برای تداوم اعتراضات با پخش فراخوانهایی از برگزاری تظاهرات اعتراضی در روز 12 شهریور ماه خبر دادند. این در حالی بود که نیروهای امنیتی با بازداشتهای ادامه دار خود بسیاری از کنشگران آذربایجانی را روانه ی بازداشتگاهها نمودند.
در روز 12 شهریور بی بی سی طی گزارشی کامل به حوادث آن روز پرداخت. این منبع خبری نوشت" گزارش ها از بروز درگیری میان معترضان به خشک شدن دریاچه ارومیه با مأموران حکومتی در شهرهای تبریز و ارومیه در شمال غربی ایران و بازداشت گسترده معترضان حکایت دارد. به نوشته منابع خبری نزدیک به فعالان قومی و حقوق بشر و همچنین به گفته شاهدان عینی، مأموران امنیتی از صبح امروز در شهرهای مختلف آذربایجان ایران در حال آماده باش بودند و در برخورد با تجمع معترضان از گاز اشک آور و باتوم استفاده کردند. هرانا، خبرگزاری مجموعه حقوق بشر ایران، نوشته است که مأموران ده ها تن از معترضان را بازداشت کرده اند." در بعضی گزارش ها از آن روز به استفاده مأموران از گلوله های پلاستیکی در برخورد با معترضان و مجروح شدن تعدادی از آنها اشاره شده است. خبرگزاری فارس که به حکومت ایران نزدیک است هم وقوع ناآرامی را تأیید کرد، اما نوشت که تجمع به دعوت گروه های "قوم گرا" برگزار شده و تعداد تجمع کنندگان تنها حدود ۵۰ تن بوده است. این خبرگزاری نوشت که معترضان به آتش زدن سطل های زباله اقدام کرده بودند که مأموران پلیس آنها را متفرق و چند تن را بازداشت کردند. از بازداشت شدگان این روز و روزهای پس از آن در شهرهای مختلف آذربایجان می توان به افراد زیر اشاره نمود: جواد فتحی، جلال میری، محمدرضا اقدسی، حمید منافی نادارلی، میثم آزادی، حمید قوتی، وحید یونسی، فریدون آقازاده، سعید ابراهیم زاده، محمد احمدی، رحیم غلامی، کیان پیغامی، مهدی محمدپور، فرانک فرید، ابراهیم نوری، عزیز یکانلو، جاوید نوری، رحمان نوری، شهریار کبیر، محسن گلستان، مسعود جلیل زاده، چنگیز خرسندی، نجف خندانی، محمد حقی، ناصر عابدینی، مهدی برگشادی، حسن عظیمی، مهرداد کرمی، ناصر حقی، رامین رضایی و علی آقازاده.
اما این پایان کار نبود. برگزاری دیدار تیمهای استقلال تهران و تراکتورسازی تبریز در تهران در روز جمعه 18 شهریور باعث گردید بسیاری خود را آماده ی حضور در آن دیدار و تداوم اعتراضات نمایند. بنا به گزارش هرانا "پس از اتمام این دیدار نیروهای انتظامی شهرهای مختلف آذربایجان که به حالت آماده باش در آمده بودند با حضور در خیابان‌ها اقدام به ضرب و شتم مردم این شهر‌ها پرداختند. در جریان این درگیری‌ها در شهرهای مختلف از جمله تهران، خوی، تبریز، ارومیه شمار زیادی از طرفداران تیم تراکتور سازی تبریز بازداشت و یا مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. بدنبال ممنوعیت ورود تماشاگران فوتبال تراکتورسازی به ورزشگاه آزادی نیز هزاران تن از هواداران این باشگاه در پشت درب‌های بسته ورزشگاه مورد ضرب و شتم شدید نیروهای ضد شورش قرار گرفته و عده زیادی نیز بازداشت شدند." این گزارش می افزاید "پس از پایان مسابقه، مردم شهرهای مختلف از جمله شهرستان خوی و سلماس نیز به خیابان‌ها سرازیر شده و اقدام به پایکوبی و خوشحالی نمودند که با دخالت نیروهای انتظامی و پرتاب گاز اشک آور این تجمعات به خشونت کشید شد. بر اساس گزارشات محلی، این پایکوبی‌ها در ادامه تبدیل به تجمعات اعتراضی نیز شده و تجمع کنندگان شعارهای در اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه نیز سر دادند. براساس گزارشات رسیده در ساعت ۱۱ شب گزارشات متعددی از صدای تیراندازی در برخی از نکات شهرهای خوی و سلماس مخابره شد." شهرهای تبریز و ارومیه هم پس از پایان این مسابقه فوتبال به صحنه اعتراض مجدد مردم مبدل شد که در پی این تجمعات بسیاری از شهروندان در تاریکی شب توسط نیروهای انتظامی بازداشت و مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در خیابان‌های مختلف تبریز و ارومیه نیروهای انتظامی با باتوم و گاز اشک آور به استقبال شهروندان رفتند و این تجمعات در اکثر محله‌ها و خیابان‌های تبریز به خشونت کشیده شد. از بازداشت شدگان این روز می توان به آقایان یوسف عسگری، محمد احمدی، عبدالله تنهاگو، بهنام علیمحمدی، رضا بردبار، سیامک کندرودی، هادی داداشپور، پرویز سعدیان، صابر محمدزاده، جمال انداز، اکبر شفیع اصل، ناصر فتحی، ناصر نوری، وحید شاهدی، محسن علیشاهی، مجید زیرک، احمد حضرتی، مسعود جلیل‌زاده، چنگیز خرسندی، سامان جهان‌پور، سعید ابراهیم‌زاده و پدرام عسگردولت گر اشاره نمود.
در عین حال عباس لسانی، عسگر اکبرزاده، مسلم اکبرزاده، ابراهیم رشیدی، حسن کریم زاده، عیسی عزیزی، نصرت اله ولیزاده، رحیم غلامی، حمید قوتی، علی خیرجو، مهدی اصولی، علی بابایی و بابک جوانشیر نیز اسامی چندی از فعالین آذربایجانی در استان اردبیل است که در تظاهرات پراکنده روز 21 شهریور اردبیل از سوی ماموران امنیتی بازداشت شدند. بازداشت این افراد پس از آن صورت می گیرد که فعالین آذربایجانی با پخش اعلامیه هایی در اعتراض به سیاستهای حکومت ایران در قبال مرگ دریاچه اورمیه؛ مردم را به تجمع برای روز دوشنبه ۲۱ شهريور ۱٣۹۰ فراخوانده بودند. به دنبال این فراخوان شهر اردبیل فضایی امنیتی به خود گرفت و ماموران ضد شورش کنترل نقاط حساس این شهر را به دست گرفتند. گزارشهایی نیز از وقوع تجمعات پراکنده در سطح این شهر منتشر شد که مامورین امنیتی به شدت با تجمع کنندگان برخورد و مانع گسترش تجمعات گشتند. هاشم فعال، احمد جوادی، خلیل رضایی، افشین شهبازی و سهند نوبخت نیز چندی بعد و در ارتباط با این حوادث توسط مامورین امنیتی بازداشت گردیدند.
و به این ترتیب نزدیک به سه هفته اعتراضات مدنی و مسالمت آمیز در شهرهای مختلف آذربایجان و به ویژه دو شهر تبریز و ارومیه با بازداشتهای گسترده و خشونت شدید نیروهای امنیتی سرکوب گردید. اما در عین حال ضعف و ناتوانی نیروهای امنیتی در کنترل و سرکوب سریع این اعتراضات و تداوم سه هفته ای آن موجب شد سردار احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی، در یک عقب‌نشینی آشکار اعتراضات زیست محیطی را حق اجتماعی مردم بنامد و از آمادگی پلیس در حمایت از میتینگ‌ها و جلسات قانونی خبر بدهد.
بازداشتهای گسترده در مجلس ترحیم فعال سیاسی آذربایجان
ابراهيم جعفرزاده فعال سياسي شناخته شده آذربايجان و مينا كهربايي همسر وي و از فعالين زن به همراه دختر يك ساله شان(آيلا جعفرزاده) ساعت پنج و نيم روز دوشنبه 4 مهرماه در مسير بازگشت از تبريز در نزديكي سه راه خوي و در يك سانحه رانندگي جان خود را از دست دادند. اين حادثه در حالي روي داده است كه اين فعال سیاسی شب قبل از حادثه و در مراسم عروسي يكي از فعالين آذربايجاني در شهر شبستر از شهرهاي آذربايجان شرقي با ايراد سخناني فعالين آذربايجاني را به حضور در مبارزات خياباني فراخوانده بود.
بنا به گزارش منابع محلی و شاهدان عینی در حین مراسم تشییع جنازه ابراهیم جعفرزاده و مینا کهربایی بیش از 60 فعال آذربایجانی دستگیر شده اند. این بازداشتها روز سه شنبه، ۵ مهرماه و به دنبال حمله نیروهای امنیتی به کاروان عزاداران صورت گرفته است. آنها می‌گویند این تجمع سیاسی نبوده و بازداشتها احتمالا به دلیل هراس نیروهای نظامی از ایجاد تجمع از سوی صد‌ها شرکت کننده در مراسم تشییع، صورت گرفته است. شرکت کنندگان در این مراسم عزاداری با سردادن شعار "آذربایجان باشین ساغ اولسون – آذربایجان تسلیت" از مقابل بیمارستان قمر بنی هاشم خوی تا میدان بسیج این شهر اقدام به تشییع جنازه دو فعال آذربایجانی و فرزندشان کردند.
به گزارش رادیوفردا یک شاهد عینی در خوی، که روز سه شنبه در مراسم تشییع جنازه این سه نفر شرکت داشته است می‌گوید: "ساعت ۹ صبح بیش از هزار نفر در مقابل بیمارستان قمر بنی هاشم شهرستان خوی جهت شرکت در مراسم تشییع جنازه حضور پیدا کردند و قرار بود حوالی ساعت ده مراسم خاکسپاری انجام شود. اما به دلیل خودداری مسئولان بیمارستان از تحویل اجساد، این مراسم تا ساعت ۱۲ به طول انجامید. مردم حوالی ساعت ۱۲ و نیم ظهر با سردادن شعار از بیمارستان به سوی میدان اصلی شهر حرکت کردند که در جریان آن نیروهای امنیتی به مراسم حمله و با ضرب و شتم برخی از شرکت کنندگان تعداد زیادی را دستگیر کردند."
بازداشتها پس از آن صورت گرفت که اجساد را سوار آمبولانس کردند تا به روستای محل تولد جعفرزاده منتقل شود. در مسیر، سرنشینان یکی از اتوبوس هایی نیز که برای انتقال عزاداران تدارک دیده شده بود مستقیما به هنگ مرزی منتقل و تمامی سرنشینان بازداشت شدند. از اسامی بازداشت شدگان می توان به موارد زیر اشاره نمود: جلیل غنی لو، بهمن نصیرزاده، شیرزاد حاجی لو، علی رضایی، عیوض بیات، وحید فائزپور، ابراهیم ایرانی، سالار عراقی، افشین شهبازی، کیان پیغامی، حمید پور جعفر علی، جواد سروناز، محمد احدی، علی مهدیزاده، ناصر مصطفی پور، بهنام حاجی محمدی، جواد پرخانلی، حمید منافی نظرلو، نعمت حاجی لو، سیاوش حبیب زاده، محمد وحدت فر، فرشاد حسینلو، محمد بی غم، ولی ظهرابی، شهرام یوز باشی، عبدالله شفایی، بهزاد حاجی لو، موسی سیفی، عباس وطن خواه، مهدی قیاسی، بهنام محب علیلو، صادق عوض پور، فاطمه جنگی، زلیخا غنی زاده، آتیلا سیفی، نجات رضا لک، زینال قاسمی، علی محمد علی لو، سیاوش حبیب زادگان، محرم خروشا، سلیمان عراقی، علی نقی نژاد، اسلام وارلی، کریم یکانی کهریزی، صابر صفری و احمد نصیرزاده.
در عین حال در تبریز نیز همزمان تعدادی از فعالین سیاسی آذربایجانی به دلیل پخش اعلامیه و پوستر بازداشت شدگان روزهای گذشته دستگیر گردیدند. آقایان شهرام داداشي، امیر بابایی، حسن فتحی، علیرضا حسین زاده، مسعود بايرامي، محمدرضا بخشی خواجه، رحيم علي رضايي و اكبر مهاجري پس از دستگیری به بازداشتگاه وزارت اطلاعات در تبریز منتقل شده اند.
آخرین وضعیت
علیرغم آزادی موقت برخی از دستگیرشدگان چندین هفته ی گذشته در شهرهای مختلف آذربایجان، بسیاری از آنان هنوز در بازداشت به سر می برند. در عین حال تعدادی نیز با احکام دادگاههای انقلاب به تحمل حبس، پرداخت جزای نقدی و ضربات شلاق محکوم شده اند.
در تبریز قاضی شعبه ی یک دادگاه انقلاب این شهر 15 تن از فعالین سیاسی بازداشت شده در مراسم افطاری را مجموعا به تحمل 30 سال حبس محکوم نمود. آقایان یوسف سلحشور، احمد علیزاده، یاسر سلمان رضایی، علی ایمانی قراملکی، قادر نوروزی، محمد امیری، جلیل علمدار میلانی، محمد علیمرادی، علی شیرناک، فرزاد مهدوی اسفنجانی، مهدی مهاجر، یعقوب رضایی، محمد محمودی، اکبر پورحسین و یعقوب کریمی از فعالین مدنی آذربایجانی که در جریان مراسم افطاری درمحله قوم تپه تبریز بازداشت شده بودند هرکدام به بیست ماه حبس تعلیقی و چهار ماه حبس تعزیری محکوم شدند. بر اساس حکم صادره از سوی قاضی حملبر اتهام این افراد اجتماع جهت ارتکاب جرم بر علیه امنیت ملی عنوان شده است و استنادات قاضی برای صدور این حکم شرکت این افراد در مراسم افطاری در منزل مصطفی عوض پور و تبادل نظر در خصوص مسئله دریاچه ارومیه و تصمیم گیری برای دعوت از مردم به سردادن شعارهای قومیتی در جریان بازیهای تیم تراکتورسازی عنوان شده است. دادگاه این افراد به صورت غیر علنی برگزار شده و عده ای از بازداشت شدگان در مدت بازداشت و در مرحله دادرسی مورد شکنجه قرار گرفته اند. قادر نوروزی، محمد علیمرادی و عبدالله صدوقی از جمله کسانی هستند که مامورین امنیتی آنان را مورد ضرب و شتم قرار داده است. زمان برگزاری دیگر بازداشت شدگان مراسم افطاری هنوز مشخص نگردیده و این افراد کماکان در زندان تبریز در بازداشت موقت به سر می برند. گفتنی است قاضی شعبه ی یک دادگاه انقلاب تبریز با تبدیل قرار بازداشت آنان به قرار وثیقه مخالفت نموده است. در عین حال در زندان تبریز اکبر مهاجری و شهرام داداشی از بازداشت شدگان روز 5 مهر نیز همچنان در بازداشت موقت به سر می برند.
در اردبیل گزارشات رسیده از وضعیت جسمانی نامساعد و وخامت حال عباس لسانی، فعال شناخته شده ی آذربایجانی، حکایت دارند. عباس لسانی برای دومین بار طی مدت بازداشتش صبح روز 4مهر، تنها به مدت 2 دقیقه قادر به مکالمه تلفنی با همسرش از بازداشتگاه وزارت اطلاعات در اردبیل شده است. به گفته ی رقیه علیزاده، همسر ایشان، عباس لسانی در حالی که صدایش بسیار رنجور به گوش می آمده، اطلاع داده که به اعتصاب غذای خود پایان داده است. در عین حال این فعال آذربایجانی در حین این مکالمه کوتاه تلفنی اشاره نموده که" تاکید می کنم که اگر اتفاقی برایم بیفتد ناشی از اعتصاب غذا نبوده است." خانواده اقای لسانی می گویند که صدای وی بعد از بیان این جملات قطع شده است. لازم به ذکر است که عباس لسانی همزمان با آغاز اعتراضات مردمی به وضعیت وخیم دریاچه اورمیه، برای چندمین بار طی سالهای گذشته بازداشت شده است. وی 2 هفته از بازداشتش را در اعتصاب غذا بسر برده است.
از سوی دیگر بیش از 650 فعال فرهنگی و اجتماعی آذربایجان و حامیان آن با صدور بیانیه ای ضمن محکوم کردن دستگیری و ضرب و شتم فرانک فرید، خواستار آزادی بدون قید و شرط وی شدند. فرانک فرید شاعر، مترجم و نویسنده ی مدافع حقوق زن در ۱۲ شهریورماه ۱۳۹۰ در تبریز دستگیر و به بازداشتگاه وزارت اطلاعات در این شهر منتقل گردید. همسر ایشان به نقل از شاهدان عینی اعلام کرده است فرانک فرید به هنگام بازداشت از سوی نیروهای امنیتی به شدن مورد ضرب و شتم قرار گرفته است. چندی پیش انجمن بین المللی قلم نیز با صدور بیانیه ای خواستار رسیدگی به وضعیت فرانک فرید شده بود. انجمن بین المللی قلم دراطلاعیه ای که در 20 سپتامبر 2011 منتشر کرد، خواستار اقدامی فوری در جهت رسیدگی به وضعیت فرانک فرید، نویسنده، مترجم و شاعر آذربایجانی و فعال حقوق زنان در تبریز شد. این انجمن در بخشی از بیانیه ی خود اعلام نموده "به گفته یکی از همبندیان وی، در نتیجه ضربات شدید وارده به فرانک فرید در روز اول بازداشت، گوش چپ وی دچار مشکل شنوایی شده و با توجه به امکانات محدود پزشکی و دارویی زندان، امکان دارد این فعال فرهنگی و شاعر بنام تبریزی، ناقص العضو شود." گفتنی است خانم فرانک فرید، شاعر، مترجم و نویسنده ی مدافع حقوق زن آذربایجانی عصر روز یکشنبه 24 مهر، از زندان مرکزی تبریز به قید وثیقه آزاد گردیدند.
همچنین آقای احمد شهید، گزارشگر ویژه ی حقوق بشر سازمان ملل در ایران در اولین گزارش خود با اشاره به اعتراضات نسبت به خشک شدن دریاچه ی ارومیه بخشی از متن این گزارش را به این وقایع اختصاص داد. در این گزارش و در بندهای 49 و 50 می خوانیم: "۴۹- اطلاعاتی در مورد تشدید مشاجرات مربوط به تهدیداتی که دریاچه ارومیه با آن روبروست به گزارشگر ویژه از طریق چندین سازمان غیردولتی در اگوست ۲۰۱۱ ارسال شده است. فعالان محیط زیستی و همچنین ساکنین دو شهر بزرگ در اطراف دریاچه، ارومیه و تبریز، بر این باورند که ساخت ۳۵ سد بر روی ۲۱ رودخانه ای که آب دریاچه را تامین می کنند موجب جلوگیری از انتقال ۵.۵ میلیارد متر مکعب به طور سالیانه شده است. از دست دادن این مقدار آب گفته می شود که دلیل عمده کاهش فزآینده سطح آب این دریاچه است. گزارشات ادعا می کند که ۸ میلیارد تن نمک می تواند به صورت بالقوه به محیط اطراف این دریاچه درحال خشک شدن آسیب برساند و موجب از دست دادن گیاهان و جانداران آن شود. همچنین بر روی سلامت و توانایی کشاورزی تقریبا ۱۴ میلیون ساکن منطقه مضر باشد.
۵۰- اعتراضات برای نجات این دریاچه پس از آنکه مجلس ایران نتوانست لایحه ای فوری برای بالا بردن سطح آب دریاچه از طریق انحراف آب از رودخانه ارس در اواخر اگوست ۲۰۱۱ به تصویب برساند شکل گرفت. این اعتراضات بنا بر گزارشات موجب دستگیری حداقل ۶۰ نفر به دلیل شرکت در این اجتماعات و مجروح شدن ۴۵ معترض دیگر به دنبال تیراندازی از سوی مامورین شده است. ادعاهای دریافت شده حاکی از آن است که بازداشت شدگان از دسترسی به وکیل، خانواده و مداوای پزشکی محروم بوده و تحت شکنجه و دیگر رفتارهای غیرانسانی و تحقیرآمیز قرارگرفته اند. فرانک فرید یک فعال و روزنامه نگار و از اعضای اقلیت آذربایجان ایران بنا بر گزارشات بعد از بازداشت در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۱ در شهر تبریز مورد شکنجه قرار گرفته است. خانم فرید بنا بر گزارشات به توهین به مقام رهبر، تبلیغ علیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی متهم شده است. گزارشگر ویژه نگران ادعاهای سرکوب حقوق تضمین شده آزادی بیان و اجتماعات و همچنین ادعاهای محرومیت از دادرسی عادلانه برای بازداشت شدگان می باشد."
الینا میرآبی
عضو جنبش دانشجویی آذربایجان- آذوح
