تک توران : گونئی آذربایجان میللی حرکتی ایچره اؤنملی سورولاردان بیری "نده ن دئموکراتیک آنلاشمالار اؤنملی دیر؟" سوروسو اولا بیلر.تاریخسل آچیدان باخدیغیمیزدا گرچک آنلامدا دئموکراتیک آنلاشمالارین یوخسونلوغو میللی حرکت ایچره ان گؤزه چارپان نقصانلاردان دیر. گلیشمه سوره جینده بو اؤنملی قونونون آذربایجان توپلومو گله جه یی اوزره ائتگی لری بوتون اولوسال سئچگین لری دوشوندورمه لی دیر.گله جک دن اؤزگور یاشام اومارساق دئموکراسی آنلامینا ده یر وئرمه لی ییک. بو بشرییتین عاغیل گلیشمه سوره جینده الده ائتدیگی گرچک وارلیق دیر. آزادلیق ائوی نین یایینلادیغی معلوماتا گؤره 1974-ینجی ایلده 150 اؤلکه دن یانلیز 41 اؤلکه دئموکراتیک ساییلا بیله رک 2004-ینجی ایلده 163 اؤلکه دن 121 اؤلکه دئموکراتیک لشمیش ایدی. دئمک بو آرتیرمانین اینسانجیل توپلومدا دئموکراسی مشروعییتینین یوکسه لیشی آنلامینا گتیرمک اولار. سییاسال دوشونجه ده دئموکراسی دن آنلاییشیمیز سئچگین لرین نئجه ده ییشمه سی ایله سییاسال گوجون کوتله اویو ایله الدن الده اولماسی ایله آنلام تاپیر. او حالدا کی دئموکراسی بوتؤولوکده نئچه بویوتلو آنلام اولاراق توپلومسال، کولتوره ل و فلسفی بویوتلاری دا ایچینه آلماقدادیر.
کلاسیک یازیلاردا دئموکراسی یه کئچیش اوچون ایلک اؤنجه آلت یاپیلارین گلیشمه سی اؤن پلاندا توتولوردو.بو نظریه لرده دئموکراسی یه کئچیشین ایلک گره ک لیگی ائکونومیکال گلیشمه ساییلیر. بو سؤیلمین آدلیم یازاری مارتین لیپست ائکونومیکال گلیشمه سونوجوندا توپلومدا ثروتین آرتیریلماسی، ائیتیمین گئنللشمه سی ایله متوسط طبقه نین گلیشمه سی نی دئموکراسی یه کئچیش اوچون ان گره کلی آلت یاپیلار ساییر. یئنی نظریه لر یئنی آراشدیرمالارا دایاناراق سییاسال سئچگین لر رولون ان اوستون علت بیلیب حاکیم سئچگین لر ایله توپلومسال جنبش لره دئموکراسی یه کئچیش ده اؤنملی یئر وئریرلر. اؤزه للیک له سون ایللرین آراشدیرمالاری توپلومسال جنبش لری اؤن سیرایا گتیریب حاکیم اولمایان سئچگین لرین رولونا اؤزه ل ده یر وئرمک ده دیر.
دئموکراسی یه کئچیشی تئوریک بیچیمه گتیرمک اوچون اوچ معیارین گئنل ایشلمی واردیر:
- دئموکراسی یه کئچیشین قایناغی
- دئموکراسی یه کئچیشین سوره جی
- دئموکراسی یه کئچیشین درینلیگی
دئموکراسی یه کئچیشین قایناغین آرادیغیمیز زامان اوست، آلت و ائشیک فاکتورلار ایله اوز به اوز اولوروق. اوست دن اولدوغو زامان چئشیدلی نده ن لر اوزوندن حاکیم سئچگین لر پارچالانیب رئفورمیست بیر حرکته ال ووراراق توپلومو دئموکراسی یه ساری یؤنلدیرلر. کلاسیک یازیلار بو طور کئچیشی ان یارارلی کئچیش ساییرلار. آلت دان اولدوغو زامان مدنی توپلومون ائتگی سی و توپلومسال جنبش لرین سونوجوندا توپلومدا رئفورمیست بیر حرکت یارانیب حاکیم سئچگین لر دئموکرات سئچگین لرله ده ییشیلیر. ائشیک دن اولدوغو زامان اولوسال گوج لر ایدئولوژیک حاکمیت لری اؤز منفعت لرینه ضید بیلیب سلاح و گوجه دایاناراق ایدئولوژیک دؤولت لر بینؤوره لرین سارسیتماق ایله اولوسلاری دئموکراسی یه ساری یؤنلدیرلر.
اوست سطیرلرده یازدیغیمیز کیمی سون ایللرین آراشدیرمالاری توپلومسال ترپه نیش لره اؤزه ل اؤنم وئریر. بو سوره ج ده دؤرد عامیل دئموکراسی یه کئچیش سوره جین تسریع ائتمک ده دیر:
- حاکیم سئچگین لر ایله کوتله آراسیندا گئنل آنلاشمامازلیق
- بو آنلاشمامازلیغین هؤرگوتلنمه سی
- دیره نیش لیدئرلری
- دیره نیش ایدئولوژی سی
حاکیم سئچگین لر ایله کوتله آراسیندا آنلاشمامازلیق:
بو فاکت کوتله نین اومدوغو یاشاملا حاکیم سئچگین لرین بو طور یاشامی گرچک لشدیره بیلمک له مستقیم ایلگی سی واردیر. کوتله نین بو دونیادا یاشامدان اومدوغو دوروم حاکیم سئچگین لر ساریندان گرچک لشه بیلمه مه سی درین بیر آنلاشمامازلیغا نده ن اولور.
بو آنلاشمامازلیغین هؤرگوتلنمه سی:
صیرف آنلاشمامازلیغین وار اولماسی یئترلی دییل. بو آنلاشمامازلیق حاکیم اولمایان سئچگین لر ساریندان هؤرگوتلندیگی زامان عینیت تاپیر. بیزیم بو یازیدا آرادیغیمیز یانیت ائله بورادا گیزلی دیر. آنلاشمامازلیق یانلیز بیر ذهنی فاکت اولاراق هؤرگوتلنمک له عینیت تاپیر.آنجاق بو پروسه نین نئجه طی اولماسی گله جک حاکمیت ماهیتینده درین ائتگی بوراخیر. یعنی حاکیم ایدئولوژی اؤنونده دیره نیش گؤسترمک له توتالیتاریسم ایله ساواشین ماهیتی گله جک حاکیم سئچگین لرین ماهیتین بلیرله ته رک گله جک سیستم ماهیتین اولوشدورماقدادیر. توپلومسال جنبش ماهیتا توتالیتر اولورسا گله جک حاکمیت کسین توتالیتر اولاجاق. توپلومسال جنبشین گلیشمه سوره جینده دئموکرات هؤرگوت لرین گوجلنمه سی توپلومون دئموکراسی اخلاقییاتینا ساری یؤنلدیلمه سینده بدل سیز رولو اولوب گله جک حاکیمیتین دئموکراتیک اولماسینی تضمین ائده ر. حالبوکی مدنی توپلومون گوجسوز اولدوغو زامان توده ای توپلوم رئفورم یا دئوریمی گلیشدیره رک کسین توتالیتر سونوجا واراجاق.
دیره نیش لیدئرلری:
دیره نیش لیدئرلری نین توپلومسال پایگاهی ایله دونیایا باخیش لاری بیر اولوسون دئموکراسی یه اوغراماسیندا اؤنملی رولو واردیر. دیره نیش لیدئرلری دئموکرات اولورسالارسا گله جک حاکیمیت لرین دئموکرات ماهییتلی اولماسینا اومود بسله مک اولار یوخسا دیکتاتور لیدئرلرین قوردوغو حاکمیت کسین لیکله توتالیتاریسم دن باشقا بیر یئره واراماز.
دیره نیش ایدئولوژی سی:
هر بیر توپلومسال جنبش وار اولان دورومون یئترسیزلیک لرین تئوریزه ائتمک اوچون لاجرم بوتؤو بیر ایدئولوژی دن یارارلانمالی دیر. نه قدر دیره نیش ایدئولوژی سی دئموکراسی سؤیلمینه یاخین اولورسا گله جک حاکیمیتین دئموکراتیک اولماق احتیمالی چوخالیر.
گونئی آذربایجان میللی حرکتی توپلومسال بیر جنبش اولاراق بو قاعده لردن مستثنی دییل. گونئی آذربایجان میللی حرکتی آذربایجان اولوسونو سعادته اوغراتماسیندا چابا گؤستریرسه بو یول اؤزگورلوک و دئموکراسی یه واراماق دان باشقا بیر شی دییل. بونون دا تمل گره کلیگی تاریخسل تجربه یه دایاناراق دئموکرات هؤرگوت لر ایله دئموکرات اولوسال سئچگین لرین اولماسی دیر. یوخسا یئنه بو اولوس کئچمیش تجربه لری یئنی دن ده نه ییب یاشامی دیکتاتور بیرئیلرین الیله تباه اولاجاق.
توده ای بیر توپلوملا هئچ بیر سعادتلی یئره وارماق اولماز. دئموکرات هؤرگوتلر یارانیب دئموکرات بیر اورتامدا مدنی توپلوم گوجلنیرسه ایلک اؤنجه اولوسوموزون گله جه یی بوندان فایدالانیر. دئموکرات مدنی توپلوم دئموکرات لیدئرلر یئتیشدیریب دئموکرات ایدئولوژی لره آرخالاناراق ایره لی یر. گونئی آذربایجان اولوسال سئچگین لرین دئموکرات منش لی اولمامالاری بو اولوسون گله جک دن اومدوغو یاشامی هئچ بیر زامان گرچک لشدیره بیلمز. تاسفله بو گونکو دوروم هئچ یاخشی گؤروشلو بیر دوروم دییل. وار اولان هؤرگوتلر ایله سئچگین لر گرچک دئموکراتیک آنلاشمالارا کئچه بیلمه یه رک گونئی آذربایجان میللی حرکتی گله جه یی ایله یاناشی بیر اولوسون گله جه یی ایله اویناییرلار.گله جک دن اؤزگور و دئموکرات بیر گونئی آذربایجان اومارساق سا گره ک اؤنجه بو گون دئموکرات منش لی هؤرگوتلر ایله توپلوملارا یییه له نک؛ یوخسا بو بؤیوک اولوسا هئچ بیر شی سونا بیلمه یه جه ییک.
قايناقلار:
- گذار به دموکراسی، حسین بشیریه، نشر نگاه معاصر، چاپ اول 1384
- زمینه های سیاسی و اجتماعی فروپاشی رژیم های غیردموکراتیک و گذار آن ها به دموکراسی، حسین بشیریه
- دموکراسی، توسعه و سیاست های بین المللی، لاری دیاموند، ترجمه ی الناز علیزاده اشریفی
- عقلانیت و آینده ی توسعه یافتگی در ایران، محمود سریع القلم
- عقل در سیاست: سی و پنج گفتار در فلسفه، جامعه شناسی و توسعه سیاسی ، حسين بشيريه، نشر: نگاه معاصر (14 اسفند، 1386)
http://www.azerodo.blogfa.com/post-7.aspx
اؤزگور دوشونجه اوجاغي
کلاسیک یازیلاردا دئموکراسی یه کئچیش اوچون ایلک اؤنجه آلت یاپیلارین گلیشمه سی اؤن پلاندا توتولوردو.بو نظریه لرده دئموکراسی یه کئچیشین ایلک گره ک لیگی ائکونومیکال گلیشمه ساییلیر. بو سؤیلمین آدلیم یازاری مارتین لیپست ائکونومیکال گلیشمه سونوجوندا توپلومدا ثروتین آرتیریلماسی، ائیتیمین گئنللشمه سی ایله متوسط طبقه نین گلیشمه سی نی دئموکراسی یه کئچیش اوچون ان گره کلی آلت یاپیلار ساییر. یئنی نظریه لر یئنی آراشدیرمالارا دایاناراق سییاسال سئچگین لر رولون ان اوستون علت بیلیب حاکیم سئچگین لر ایله توپلومسال جنبش لره دئموکراسی یه کئچیش ده اؤنملی یئر وئریرلر. اؤزه للیک له سون ایللرین آراشدیرمالاری توپلومسال جنبش لری اؤن سیرایا گتیریب حاکیم اولمایان سئچگین لرین رولونا اؤزه ل ده یر وئرمک ده دیر.
دئموکراسی یه کئچیشی تئوریک بیچیمه گتیرمک اوچون اوچ معیارین گئنل ایشلمی واردیر:
- دئموکراسی یه کئچیشین قایناغی
- دئموکراسی یه کئچیشین سوره جی
- دئموکراسی یه کئچیشین درینلیگی
دئموکراسی یه کئچیشین قایناغین آرادیغیمیز زامان اوست، آلت و ائشیک فاکتورلار ایله اوز به اوز اولوروق. اوست دن اولدوغو زامان چئشیدلی نده ن لر اوزوندن حاکیم سئچگین لر پارچالانیب رئفورمیست بیر حرکته ال ووراراق توپلومو دئموکراسی یه ساری یؤنلدیرلر. کلاسیک یازیلار بو طور کئچیشی ان یارارلی کئچیش ساییرلار. آلت دان اولدوغو زامان مدنی توپلومون ائتگی سی و توپلومسال جنبش لرین سونوجوندا توپلومدا رئفورمیست بیر حرکت یارانیب حاکیم سئچگین لر دئموکرات سئچگین لرله ده ییشیلیر. ائشیک دن اولدوغو زامان اولوسال گوج لر ایدئولوژیک حاکمیت لری اؤز منفعت لرینه ضید بیلیب سلاح و گوجه دایاناراق ایدئولوژیک دؤولت لر بینؤوره لرین سارسیتماق ایله اولوسلاری دئموکراسی یه ساری یؤنلدیرلر.
اوست سطیرلرده یازدیغیمیز کیمی سون ایللرین آراشدیرمالاری توپلومسال ترپه نیش لره اؤزه ل اؤنم وئریر. بو سوره ج ده دؤرد عامیل دئموکراسی یه کئچیش سوره جین تسریع ائتمک ده دیر:
- حاکیم سئچگین لر ایله کوتله آراسیندا گئنل آنلاشمامازلیق
- بو آنلاشمامازلیغین هؤرگوتلنمه سی
- دیره نیش لیدئرلری
- دیره نیش ایدئولوژی سی
حاکیم سئچگین لر ایله کوتله آراسیندا آنلاشمامازلیق:
بو فاکت کوتله نین اومدوغو یاشاملا حاکیم سئچگین لرین بو طور یاشامی گرچک لشدیره بیلمک له مستقیم ایلگی سی واردیر. کوتله نین بو دونیادا یاشامدان اومدوغو دوروم حاکیم سئچگین لر ساریندان گرچک لشه بیلمه مه سی درین بیر آنلاشمامازلیغا نده ن اولور.
بو آنلاشمامازلیغین هؤرگوتلنمه سی:
صیرف آنلاشمامازلیغین وار اولماسی یئترلی دییل. بو آنلاشمامازلیق حاکیم اولمایان سئچگین لر ساریندان هؤرگوتلندیگی زامان عینیت تاپیر. بیزیم بو یازیدا آرادیغیمیز یانیت ائله بورادا گیزلی دیر. آنلاشمامازلیق یانلیز بیر ذهنی فاکت اولاراق هؤرگوتلنمک له عینیت تاپیر.آنجاق بو پروسه نین نئجه طی اولماسی گله جک حاکمیت ماهیتینده درین ائتگی بوراخیر. یعنی حاکیم ایدئولوژی اؤنونده دیره نیش گؤسترمک له توتالیتاریسم ایله ساواشین ماهیتی گله جک حاکیم سئچگین لرین ماهیتین بلیرله ته رک گله جک سیستم ماهیتین اولوشدورماقدادیر. توپلومسال جنبش ماهیتا توتالیتر اولورسا گله جک حاکمیت کسین توتالیتر اولاجاق. توپلومسال جنبشین گلیشمه سوره جینده دئموکرات هؤرگوت لرین گوجلنمه سی توپلومون دئموکراسی اخلاقییاتینا ساری یؤنلدیلمه سینده بدل سیز رولو اولوب گله جک حاکیمیتین دئموکراتیک اولماسینی تضمین ائده ر. حالبوکی مدنی توپلومون گوجسوز اولدوغو زامان توده ای توپلوم رئفورم یا دئوریمی گلیشدیره رک کسین توتالیتر سونوجا واراجاق.
دیره نیش لیدئرلری:
دیره نیش لیدئرلری نین توپلومسال پایگاهی ایله دونیایا باخیش لاری بیر اولوسون دئموکراسی یه اوغراماسیندا اؤنملی رولو واردیر. دیره نیش لیدئرلری دئموکرات اولورسالارسا گله جک حاکیمیت لرین دئموکرات ماهییتلی اولماسینا اومود بسله مک اولار یوخسا دیکتاتور لیدئرلرین قوردوغو حاکمیت کسین لیکله توتالیتاریسم دن باشقا بیر یئره واراماز.
دیره نیش ایدئولوژی سی:
هر بیر توپلومسال جنبش وار اولان دورومون یئترسیزلیک لرین تئوریزه ائتمک اوچون لاجرم بوتؤو بیر ایدئولوژی دن یارارلانمالی دیر. نه قدر دیره نیش ایدئولوژی سی دئموکراسی سؤیلمینه یاخین اولورسا گله جک حاکیمیتین دئموکراتیک اولماق احتیمالی چوخالیر.
گونئی آذربایجان میللی حرکتی توپلومسال بیر جنبش اولاراق بو قاعده لردن مستثنی دییل. گونئی آذربایجان میللی حرکتی آذربایجان اولوسونو سعادته اوغراتماسیندا چابا گؤستریرسه بو یول اؤزگورلوک و دئموکراسی یه واراماق دان باشقا بیر شی دییل. بونون دا تمل گره کلیگی تاریخسل تجربه یه دایاناراق دئموکرات هؤرگوت لر ایله دئموکرات اولوسال سئچگین لرین اولماسی دیر. یوخسا یئنه بو اولوس کئچمیش تجربه لری یئنی دن ده نه ییب یاشامی دیکتاتور بیرئیلرین الیله تباه اولاجاق.
توده ای بیر توپلوملا هئچ بیر سعادتلی یئره وارماق اولماز. دئموکرات هؤرگوتلر یارانیب دئموکرات بیر اورتامدا مدنی توپلوم گوجلنیرسه ایلک اؤنجه اولوسوموزون گله جه یی بوندان فایدالانیر. دئموکرات مدنی توپلوم دئموکرات لیدئرلر یئتیشدیریب دئموکرات ایدئولوژی لره آرخالاناراق ایره لی یر. گونئی آذربایجان اولوسال سئچگین لرین دئموکرات منش لی اولمامالاری بو اولوسون گله جک دن اومدوغو یاشامی هئچ بیر زامان گرچک لشدیره بیلمز. تاسفله بو گونکو دوروم هئچ یاخشی گؤروشلو بیر دوروم دییل. وار اولان هؤرگوتلر ایله سئچگین لر گرچک دئموکراتیک آنلاشمالارا کئچه بیلمه یه رک گونئی آذربایجان میللی حرکتی گله جه یی ایله یاناشی بیر اولوسون گله جه یی ایله اویناییرلار.گله جک دن اؤزگور و دئموکرات بیر گونئی آذربایجان اومارساق سا گره ک اؤنجه بو گون دئموکرات منش لی هؤرگوتلر ایله توپلوملارا یییه له نک؛ یوخسا بو بؤیوک اولوسا هئچ بیر شی سونا بیلمه یه جه ییک.
قايناقلار:
- گذار به دموکراسی، حسین بشیریه، نشر نگاه معاصر، چاپ اول 1384
- زمینه های سیاسی و اجتماعی فروپاشی رژیم های غیردموکراتیک و گذار آن ها به دموکراسی، حسین بشیریه
- دموکراسی، توسعه و سیاست های بین المللی، لاری دیاموند، ترجمه ی الناز علیزاده اشریفی
- عقلانیت و آینده ی توسعه یافتگی در ایران، محمود سریع القلم
- عقل در سیاست: سی و پنج گفتار در فلسفه، جامعه شناسی و توسعه سیاسی ، حسين بشيريه، نشر: نگاه معاصر (14 اسفند، 1386)
http://www.azerodo.blogfa.com/post-7.aspx
اؤزگور دوشونجه اوجاغي
