۱۳۹۱ خرداد ۲۳, سه‌شنبه

گفت و گو با خالق كتاب ارك سوزلوگو: ارك سوزلوگو، لغتنامه اي با 115000 لغت تركي


تك توران : اسماعيل جعفرزاده به سال 1336 شمسي در شهرستان خوي، شهر قره ضياالدين (قرَزيادين) ديده به جهان گشود، دوره دبستان و سيكل اول دبيرستان را در قره ضياالدين و سه سال آخر دبيرستان را در خوي به اتمام رساند، ديپلم رياضي را در خوي و ديپلم طبيعي را در شهر اورميه اخذ كرد.    
  
در سال 1355 وارد دانشگاه تهران شد و پس از فارغ التحصيل شدن در رشته مهندسي آبياري و زهكشي در سال 1364، كارشناسي ارشد همان رشته را، در تبريز ادامه داد.پس از گذراندن دو سال خدمت در منطقه جنگي اسلام آباد غرب، در شركت مهاب قدس و ديگر شركت هاي تابعه وزارت نيرو مشغول به كار شد.در همين دوره ازدواج كرده و صاحب دو فرزند شد.به دليل شرايط و تخصص شغلي، در ارتباط با تاسيسات آبي و مهندسي رودخانه دو جلد كتاب به نام هاي «روش هاي كنترل رسوب در شبكه هاي آبياري و آبرساني» و «كاربرد كامپيوتر در مهندسي رودخانه» تهيه كرد كه در سال 1371 به چاپ رسيد در همين رشته تا سال 1389 نيز دو كتاب ديگر به چاپ رساند.در اين ارتباط مقالات متعددي نيز در مجلات مختلف ارائه كرد، در حال حاضر نيز كم و بيش در همين ارتباط، كار خود را ادامه مي دهد.جعفرزاده با انتشار كتاب فرهنگ لغت ارك (ارك سوزلوگو) و برنده كتاب سال تبريز در بخش تاريخ شد در گفت و گويي كوتاه پاي صحبت هاي اين نويسنده نشستيم.
***
* در خصوص فعاليت هاي فرهنگي خود توضيح دهيد، چگونه وارد حوزه فرهنگ فولكلور شديد؟
كتاب هاي تاريخ از دوران مدرسه مورد علاقه من بوده است.در دبيرستان كتاب هاي تاريخي را در كنار كتاب هاي درسي با علاقه خوانده و خلاصه نويسي مي كردم.

در كنار كتاب هاي تاريخي، فرهنگ فولكلور آذربايجان نيز براي من جذبه خاصي داشت، به شكلي كه در سن 12 سالگي مطالب فولكلور زيادي از منطقه زندگي خود جمع آوري نموده بودم، بعد از مدتها همين آثار را مدون نموده و به نام گويندگان آنها و با عنوان يك انبان فولكلور (بير داغارجيق فولكلور) چاپ نمودم، همچنين مطالب تاريخي مختلفي نيز به صورت ترجمه و به صورت تدوين گردآوري نمودم و با همكاري يكي از پژوهشگران اين مجموعه را با عنوان «تاريخ تركان قبل از اسلام» به چاپ رساندم.

مجموعه چنين فعاليت هايي بود كه مرا به حوزه فرهنگ لغت كشاند، اصطلاحات تاريخي و لغات فرهنگ فولكلوريك و مفاهيم به كار برده شده در ادبيات تركي آذربايجاني از يك طرف و اصطلاحات فني و كشاورزي و آبياري كتابهاي دانشگاهي در دوران دانشجويي از طرف ديگر زمينه ساز بررسي و تفحص لغات محلي و تركي آذربايجاني بوده است و از طرف ديگر سيستم شغلي و لزوم رجوع به افراد مختلف در شبكه هاي آبياري زهكشي در اقصي نقاط كشور جهت حل وفصل مشكلات ناشي از كمبود روشهاي نوين استفاده از آب و خاك و لزوم بهره گيري از تكنولوژيهاي جديد به طور مداوم، مرا با كلمات و اصطلاحات مختلفي مواجه مي نمود و حس مدون نمودن يك فرهنگ لغات جديد را به وجود مي آورد به طوريكه پس از مدتها مطالعات مختلف تصميم گرفتم در سال 1370 تهيه يك لغتنامه جامع را شروع كنم.

* در خصوص تدوين فرهنگ لغت ارك توضيح دهيد؟

همانگونه كه گفتم فكر تهيه اين كتاب با جمع آوري معادل هاي لغات فني و اسامي به دوران تحصيل دانشگاهي بر مي گردد، تدوين كتاب را از سال 1370 با جديت آغاز كرده و تلاش نمودم مطالب به نحوي تنظيم گردد تا استفاده عمومي تري از كتاب به عمل آيد، با چنين محتوايي فرهنگ يك جلدي ارك در سال 1385 چاپ گرديد، چاپ اين كتاب فرصتي به وجود آورد تا دوستان و علاقه مندان نظران و انتقادات خودرا ارائه دهند.

در اين فاصله تجديد نظري كلي در كتاب به عمل آمد و كلمات بيشماري به صورت لغات جمع آوري شده از منابع و مناطق مختلف، لغات متعلق به فرهنگ اساطيري و قديمي همراه با توپونيم هاي مناطق ترك نشين در آذربايجان و ايران به آن اضافه گرديد و طبيعتا ريشه يابي و به تبع آن معاني مجدد لغات در فضايي جديد پي گرفته شد.

با توجه به افزايش حجم آن، كتاب به صورت دو جلدي جهت چاپ آماده شد.

اين كتاب از طرفي نشانه پايان يك سري بررسي هاي تاريخي چند ساله است و نتيجه آنها را ارائه مي دهد و از طرف ديگر راهي براي تحقيقات جديد باز مي كند و اميد بر آن است علاقه مندان و به ويژه نسل جوان با كنكاش بيشتر و ديدي كنجكاوانه و انتقادي اين راه را دنبال كرده و مرا نيز از كاستي هاي پيش آمده آگاه سازند تا در چاپهاي بعدي تصحيح گردد.

در نهايت كتاب به صورت يك لغتنامه تركي به تركي تهيه شده و سعي گرديده مطالب آن بدون در نظر گرفتن معادلهاي فارسي و انگليسي رسا و گويا باشد، ولي به جهت نياز روز و استفاده عمومي تر، معادلهاي فارسي و انگليسي از منابع مختلف جمع آوري و براي لغات اصلي اضافه شد.

بررسي اتيمولوژيك (ريشه شناسي) لغات با استناد به منابع مستند و مستدل شناخته شده انجام شده است در اين زمينه منابعي مثل ديوان لغات ترك، سنگلاخ، صحاح العجم، لغات كتيبه هاي اورخون، سومر، دد قورقود، لغتنامه تاراما، درله مه مورد استفاده قرار گرفته است، و سعي شده منابع در هر مورد با اشاره به شماره ماخذ نشان داده شود.

در بررسي لغات فارسي بيشترين استفاده از لغتنامه دهخدا بوده است و بررسي لغات انگليسي با استفاده از فرهنگ هايي مثل قاموس تورندايك (thorndike) و هريتج (heritage) انجام شده است، در اظهار نظر نسبت به منسوب بودن لغات خاص انگليسي به لغات معين تركي پارامترهايي مثل موارد ذيل مدنظر بوده است: «تشابه لغات ريشه اي انگليسي به لغات ريشه اي و اصلي تركي و تشابه مفاهيم آنها، متداول بودن لغت تركي در گذشته و حال، تك هجايي وچند هجايي بودن لغت در زبان انگليسي و تركي، مشترك بودن لغت در بين زبانهاي تحليلي بويژه زبان لاتين، انگليسي، فارسي و عربي، مستدل بودن ريشه هاي مورد اشاره در ديكشنري هاي فوق ذكر و به ويژه ابهام هاي مورد اشاره در اين كتابها و منسوبيت لغات به زبانهاي اسكانديناوي، بالاخره اطلاعات و حسّ شخصي با توجّه به مجموعه موارد»

اين لغتنامه داراي چه ويژگي هاي منحصر به فردي مي باشد؟

فرهنگ ارك (ارك سؤزلوگو) كه حاوي بيش از 115 هزار لغت و اصطلاح است از نظر تقسيم بندي مفاهيم و ساختار كلمات داراي تقسيم بندي هاي زير مي باشد :

1-ارائه توضيحات به زبان تركي براي كليه لغات و معادل هاي فارسي و انگليسي براي واژه هاي اصلي و جديد(حدود 80000 مورد).
2-شرح بيش از 1500 اسامي گياهي همراه با معادلهاي علمي.
3-شرح بيش از 1200 اسامي جانوري همراه با معادل هاي علمي.
4-قيد نام هاي زيبا و متداول براي¬دختران و پسران و معاني آنها(15000 مورد).
5-قيد نام شهر و روستاهاي آذربايجان و ديگر مناطق تُرك نشين ايران (حدود13000 مورد).
6-قيد نام كوهها (موقعيت،ارتفاع)، رودها (طول، شيب، دبي)، (حدود5000مورد).
7-ارائه تلفظ واقعي¬اكثر توپونيم¬هاي ¬مناطق ترك نشين همراه با تركيب جمعيتي و بررسي هاي ائتيمولوژيك.
8-ارائه اطلاعات مختصر در مورد دانشمندان، شاعران، بزرگان (حدود1000مورد)
9-ريشه يابي(بررسي هاي اتيمولوژيك) براي اكثر واژه ها.
10-مقايسه لغات تركي امروزي و زبان سومري.
11-تطابق كلمات با لغات «ديوان ¬لغات ¬الترك» (نوشته محمود كاشغري ¬در قرن 5 هجري).
12-تطابق كلمات با لغات كتيبه هاي اورخون (قرن اول هجري).
13-تطابق¬كلمات با لغات¬سنگلاخ (نوشته ميرزامهدي خان كاتبِ نادرشاه افشار، قرن12هجري).
14-تطابق كلمات با لغات صحاح¬¬العجم (نوشته هندوشاه¬ نخجواني در تبريز،قرن 7 هجري).
15-تشريح لغات انگليسي و فارسي اخذ شده از زبان تركي در حد امكان.

البته اين تعداد قسمتي از گنجينه ادبي ميراث نياكان ما بوده و بي شك در صورت غور و تفحص بيشتر، آثار ارزشمندتري را مي توان به علاقمندان ارائه نمود.

موضوعي كه اشاره به آن حائز اهميت مي باشد اينست كه جهت كمتر كردن حجم كتاب بدون اينكه صدمه اي به محتواي كتاب برسد تلاش زيادي شده است، در هر جايي كه مقدور بوده از حروف اختصاري استفاده شده است، به عنوان مثال حرف (ت.) در اين كتاب نشان مي دهد كه لغت مورد بحث در ديوان لغات ترك كه يك لغتنامه نوشته شده در يكهزار سال پيش مي باشد آمده است و يا حروف (سن. و صح) نشان دهنده اين است كه لغت مورد نظر در فرهنگ لغات قديمي سنگلاخ و يا صحاص العجم استفاده شده است و در پي آن، معاني و مفاهيم به كار برده شده در چنين كتابها ارائه و از نظر ريشه شناسي مورد بحث قرار گرفته است، همچنين علامت (*) در كتاب نشان مي دهد كه كلمه اي كه نشانگر شهر و يا روستايي است در سال 1320 شمسي چقدر جمعيت داشته است، و يا علامتهاي مثل (،ويرگول ؛ نقطه ويرگول) نوشته شده در مقابل اسامي روستاها و اسامي مكان مثل كوه و رودخانه و غيره هركدام به مفهوم خاصي اشاره دارد.

ويرگول نشان ميدهد كلمه اي كه نوشته شده است كلمه ايست كه در كتابهاي رسمي نوشته مي شود ولي چنانچه اين علامت با «نقطه ويرگول» نشان داده شود، نشان دهنده اينست كه اين كلمه از گويش خود روستاييان برداشته شده است مثلا (اسب آباد، اوُس بابا؛) بدين مفهوم ميباشد كه كلمه اولي از كتابهاي رسمي برداشته شده ولي اوس بابا نامي است كه خود اهالي، روستاي خود را به اين نام مي نامند.

هدف از ذكر موارد فوق اينست كه چنانچه اينگونه اختصارات كه در اين كتاب به مقدار زياد به كار برده شده به صورت عبارات توضيحي ارائه مي شد نه تنها حجم و هزينه كتاب را به چندين برابر افزايش مي داد در عين حال حمل و جابجايي و استفاده از كتاب را دچار مشكل مي نمود.

به همين سبب لازم است كه خوانندگان براي استفاده بيشتر از كتاب ابتدا بخش اختصارات را به دقت مطالعه فرمايند.


* مخاطبان كتاب فرهنگ ارك چه كساني هستند؟

تلاش بر اين بوده است كه كتاب به نحوي تنظيم گردد كه طيف وسيعي از خوانندگان را شامل گردد، خواننده مي تواند بدون اينكه به مطالب ريشه شناسي و يا تخصصي توجه كند به معاني كلي لغت مراجعه نمايد و يا مباحث بيشتري را كه كاملا جدا از معاني معمولي لغت مي باشد پي بگيرد.

آثار ديگري كه اميدوارم در آينده بتوانم ارائه نمايم در واقع ادامه همين فرهنگ لغت در سطحي گسترده تر ميباشد و اگر خدا فرصتي عنايت كند آنرا به اتمام خواهم رساند، البته كتابهاي ديگري نيز در زمينه تاريخ با عنوان «مقدمه اي بر تاريخ» آماده نموده ام كه به زودي زير چاپ مي رود.

در خاتمه اين نكته قابل ذكر است من در جمع آوري مطالب مديون همين مردمي هستم كه به نحوي مخاطب كتاب هستند و در واقع مطالب كتاب چيزي جز يافته هاي من از سخن ها و گفته هاي همين مردم نيست، و بنده تنظيم هرچند ناقص اين يافته ها را انجام داده ام و در كتابهاي بعدي نيز جز اين نخواهد بود و اميدوارم چنين مراوده اي موجب توفيق بيشتر باشد.


* به عنوان يكي از نويسندگان موفق شهر، چه نظري در خصوص برگزاري جشنواره كتاب سال تبريز داريد؟

بر خود وظيفه مي دانم از گردانندگان جشنواره كتاب سال تبريز تشكر كنم.

بي شك اين حركت، آغازي بر اعتلاي فرهنگي جديد مي باشد و آرزوي توفيق براي اين عزيزان را دارم و ان شاء الله نويسندگان نيز وقت و امكان موجود را مغتنم شمرده با تلاش بيشتر كتابهاي پر محتوايي را به عالم فرهنگ و ادب و علم ارائه نمايند.

اين اقدام گامي در راستاي توسعه فرهنگي است و اكنون در دومين سال برگزاري مي بينيم كه با استقبال بيشتر نويسندگان و ناشران روبرو مي شود و پويايي جامعه نشر را نيز موجب مي گردد.

هر گامي در اين جهت، قدمي در جهت اعتلاي زندگي انسانها و رشد و تعالي فرهنگ مردم بوده و سبب رشد آگاهي، اتحاد آگاهانه تر و كار منسجم تر و بالا رفتن قدرت توليد و رفاه مردم كشورمان مي گردد.

در هر حال جشنواره كتاب سال تبريز و سازمان فرهنگي هنري شهرداري تبريز عليرغم اينكه در آغاز راه مي باشد، توانسته ابتكار جديدي را در حوزه فرهنگ و نشر عرضه نمايد.

اميد است مسئولان كشوري و به ويژه مسئولان آگاه و زحمتكش استان حمايت هاي خود را در راستاي تشويق نويسندگان و فرهنگ پژوهان بيشتر نموده و به رشد و توسعه فرهنگي جامعه كمك نمايند.


در خاتمه اگر صحبتي داريد، بفرماييد.

اميدوارم هر روز شاهد ابتكار و نوآوري هاي جديد در شهرمان باشيم و نام تبريز را هميشه به عنوان شهر اولين ها حفظ نماييم، البته نه از اين جهت كه ديگر شهرستان ها فقط به تماشاي آن بنشينند بلكه راهي نشان داده شود كه ديگر شهرها و مسئولان بزرگوار آنها نيز راههاي مشابه و مبتكرانه خود را به وجود آورده و اتحادي والاتر را سبب گردند.

و چنانچه بتواند ارزيابي خود از تنوع فرهنگي هنري موجود در كشور را در جهت رشد و تعالي كشور گسترش دهد شاهد توانمندي هاي بزرگتر خواهيم بود و تمام قراين نيز نشان دهده چنين حركتي مي باشد.

از خداي منان آرزوي موفقيت براي مسئولين سازمان فرهنگي هنري شهرداري را دارم و اميدوارم كه بتوانم با ارائه كتاب هاي مفيدتر زحمات آنها را جبران نموده و خدمتي هرچند كوچك براي اين مرز و بوم و مردمان آگاه آن انجام داده باشم.

گفت و گو از فرينوش اكبر زاده
منبع: نصر نيوز