بو سؤیلم لرین چاتدیغی سونوجلار بینؤوره سینده بیر اولوس کولتورل بیچیمده گلیشمه دن اؤنجه گرچک گلیشمه یی هئچ بیر صورتده الده ائده بیلمز. کولتور دئدیگیمیزده بیر اولوسون اسکی چاغلاردان بو گونه دک آلت دوشونجه سینده قالانیب یوغونلاشاراق نهادینه اولان ایناملار ایله داورانیش لاردیر. بو اسکی داورانیش لار ده ییشیلمه ییب یئنی دونیایا اویغون اولمایانا دک اوچونجو دونیا اولوسلاری بو گونکو فلاکتلی دوروملا ال به یاخا قالاجاقلار.
گئری قالمیش اولوسلار یئنیجیللیگه چاتماق اوچون یئنیجیللیگی گرچک وار اولان گرچک لیگی ایله قبول ائتمه لی دیرلر.بیر قیسمی ایله راضیلاشیب دیگر قیسمی نی رد ائتمکله یئنیجیللیگه چاتماق اولماز. بو اولوسلارین اؤنجه کولتور ایله جمعی ویجدانلاری یئنیجیللشمه لی دیر. بو گئری قالمیش توپلوملاردا اجتماع اولدوغو حالدا جامعه دن خبر یوخدور. یعنی ژان ژاک روسونون توپلومسال آنلاشما (ایجتیماعی قرارداد) آنلاتدیغی قونو هله بو گئری قالمیش توپلوملاردا اولوشماییب دیر. یعنی بو توپلوملار چاش باش و پریشان حالدا یاشاماقدادیرلار. بو پریشانلیق اسکی لردن بری بو گونه دک تاریخی توپلومسال و ائکونومیکال یاپیلارین سونوجودور.
بو اسکی توپلومسال یاپی لار زامان سوره جینده تولاشیب یوغونلاشاراق اؤزه ل یانلیش اخلاقییات یارادیب لار. گونئی آذربایجان توپلومونا باخدیغیمیز زامان بو اخلاقییاتین یانلیشلیغی آیدینجا گؤزه چارپیر. بو اولوشان سییاسال کولتورون سونوجوندا گونئی آذبایجانلی بیرئیین روحو چئوره یه گووه نسیز، گرچک لیکدن اوزاق، ثبات سیز، غریزه اساسیندا داورانان، مفرط دویغوسال، مئتافیزیکه سؤیکه نن، چئوره ایله آنلاشمامازلیغین شانتاژ ایله حل ائدن و ... بیرئی کیمی اولوشوبدور. بئله لیک له بئله بیر سییاسال کولتور سونوجوندا هئچ بیر زامان یئنیجیل آنلامدا اولوسچولوق گونئی آذربایجاندا اولوشمایاراق یئنی دونیانین بو اؤزه ل اؤزه للیگیندن ایراق قالیب دیر.
یئنیجیل اولوسچولوق بیرئی لرین بئیین لری و وارلیق لارینی بیر بیرینه وصل ائدن بیر شبکه کیمی هؤرگوتلندیریر. بو سورونون چؤزولمه سینه ائنگل اولان اؤنملی نده ن عصیرلر بویو سؤمورگه چی یاپیلار آلتدا یاشایاراق آلت دوشونجه ده یانلیش داورانیش لارین نهادینه اولونماسی دیر. اینسان داورانیش لاری نین بریوک بیر بیچیمی عادت اساسیندادیر. یانلیز آز بیر حیصه بیله رک یاپیلیر. کولتورو تانیملایاراق ایصلاح اولونوماسینا ائنگل اولان بؤیوک نده ن ائله بو داورانیش لارزین عادت اساسیندا یاپیلاراق ناخودآگاه یاپیلماسی دیر. بو خوصوصدا آدلیم یازیچی توین بی حاکمیت لرین ان اؤنملی گؤره وین کوتله لرین یانلیش عادت لرین ده ییشدیرمه سی بیلیر. بوتون بیله رک و بیلمه یه رک یاپیلان کولتوره ل داورانیش لار بیرئی لرین یاشادیغی توپلومسال یاپیلار و سییاسال حاکمیت لرین سونوجوندا نهادینه اولاراق گرچک له شیب سییاسال کولتورو اولوشدورور. بیر سیرا بؤیوک دوشونورلر بو قونویا بئله توخونورلار:
- افلاطون جمهوری ریساله سینده اینسانلارین تمایلاتینا اشاره ائدیر.
- ژان ژاک روسو سییاسال کولتورو یئرلی لرین روحییه سی سؤزجوکو ایله آنلاتیر.
- آلکسی دوتوکوویل آمریکادا دئموکراسی چئوره سینده کی کیتابیندا کوتله نین توپلومسال داورانیش لاری نین سییاست ده ائتگی لرین آراشدیریر.
- خواجه نصیرالدین طوسی چئشیدلی اینسانی توپلوملار آراسیندا چئشیدلی توپلومسال داورانیش لارین آیریملیغین اونایلاییر.
یعنی بیر سیرا اخلاقی اؤزه للیک لر اولوسلاری بیر بیریندن آییریر.بونلار عصیرلر بویو سییاسال یاپیلارین سونوجوندا یوغونلاشاراق قالانیب بو گون سییاسال کولتورو اولوشدورور. آنجاق سییاسال کولتورون بیر سوسیال بیلیم قاورامی اولاراق سیستئماتیک شکیلده قوللانماسی 1950لردن بری باشلانیر.سییاسال کولتور چئشیدلی بیلیمسل چالیشمالاردان اسینله نه رک گلیشدیریلمیش بیر قاورام دیر. بو قاورامین گلیشدیرمه سینده اوچ آیری بیلیمسل چالیشمانین اؤنمی بؤیوک دور.بونلاردان بیرینجی سی سوسیال پیسخولوقلارین یاپدیقلاری اینجه له مه و آراشدیرمالاردیر. ایکینجی سی ده اوروپالی سوسیولوقلارین (ماکس وئبر و دورکیم کیمی) کولتوره ایلیشگین ده یرلندیرمه لری دیر.اوچونجوسو ایسه گؤروشمه، آنالیز و بیلگی توپلاما یؤنتم لری نین گلیشمه سی دیر.
سییاسال کولتور قاورامی بیر توپلومون سییاسال ایدئولوژی سی، قورومسال یاپی سی، اولوسون کؤکلو ده یر لری و سییاسال روللاری ایله ایلیشگی ده دیر. بو اوزدن دئمک اولار سییاسال کولتور هم سییاسال سیستئمین کوللئکتیو تاریخی نین اورونودور. هم ده بیرئیلرین یاشام سوره لری نین بیر سونوجودور.
راسییونال سییاسال کولتورده بوتون توپلوم بیرئی لری حاکیمیییتین حقوقی یاپی سینا آرخالاناراق کولتورل هارمونی ائتگی سینده راحاتجا ایلگی یه کئچیب جمعی عمله ال وورا بیلیرلر.آنجاق بیزیم توپلومدا بئله بیر دوروما زورلا راست گلیریک.
تاریخ بویو گونئی آذربایجان سییاسال کولتورو بیرئیلر آراسی گوون سیزلیغین تانیغی اولوبدور. بو اساسدا اینسان ذاتی ایله ایلگی ده اولان رقابت اصلی شیددت و بیرئیلر آراسی شانتاژ ایله یانلیش آنلام تاپیبدیر.دیگر یؤندن اولوسوموزدا نئجه بیر سییاسال کولتور اورتامی وار؟ دئیه سوردوغوموز زامان قارشیمیزا ائوره نسل ده یرلردن اوزاق، اوزلاشماجی یئرینه چاتیشماجی، سانترال دوشونجه لی، چئشیدلیگی تحمل ائتمه ین بیر یاپی چیخماقدادیر.
ایران و اونون آردیجا گونئی آذربایجان سییاسال کولتورونون اؤزونه اؤزه ل اؤزه للیک لری بولوندوغو و بو نده نله ائوره نسل دئموکراتیک ده یرلر ایله ایلیشگی قورماقدا زورلاندیغی نی سؤیله ین دکتر محمود سریع القلم ایران و آردیجا گونئی آذربایجان کولتور اورتامی نین اؤزه للیک لرینی بئله سیرالاماقدادیر:
- توپلوموموز اؤز ایچینده یئترینجه چئشیدلی لیگه آلیشماییب دیر.هرکس اؤزلوگونو توپلولوق ایچینده بولدوغو، توپلولوق ائشیگینده آلقیلایامادیغی بیر بوتون اولاراق گؤرمکده دیر.
- سییاسال کولتوروموز بیرئیسللیکدن چوخ توپلومساللیغا اؤنم وئرمکده، توپلومون بیرئیین اؤنونده اولدوغو قبول ائدیلمک ده دیر.
- توپلومسال یاشامین بوتون آلانلاری سییاستله ایلگیلی باخیلدیغی اوچون اولوسوموزدا سییاستین موداخیله سی چوخ گئنیش دیر. توپلومدا سییاستین سینیری بللی دییل.
- توپلوموموزدا مدنی جامعه، اؤزه ک قوروم و توپلولوقلارین وارلیغی آزدیر.
- توپلوموموزدا اینسانلارین بیر بیرینه گووه نی آزدیر.بیر بیرینه گووه نمه ین اینسانلارین چوخونلوغو بیر توپلومدا نه پایلاشیم دویغوسونون گلیشمه سی ممکن دور نه ده جمعی عمل ایله اورتاق آماجلا بیرلیکده یورومه ایسته یی نین اولوشماسی.بیرئیلر آراسی بو گووه نسیزلیک دویغوسو سییاسال آلانادا یانسیماقدادیر.
سؤیله دیکلریمیزین ان اؤنملی نده نی گونئی آذربایجان توپلومونون عصیرلر بویو عشیرت حالیندا یاشاماسیندا گیزلی دیر.عشیرت سیستئمی مدرن دؤولته آچیلیمی اولان فئودال هؤرگوتلنمه دن اؤنجه قوهوم تمللی سیستئمه دئییلیر.آیدین دوشونورلره گؤره عشیرت یاشامی ائوریم آشاماسیندا بولونان اؤزه ل بیر توپلولوق بیچیمی دیر.
عشیرت یاشامی اوچ تمل فاکتا دایانیر:
- قوهومچولوق
- ساواشچیلیق
- ساواشلا عشیرتین گئنیشلنمه سی و سویغونچولوق
قوهوموچولوق آرایا گیردیگی زامان ایکی اؤنملی ائتگی بوراخیر:
- اؤز ایله اؤزگه نین آیریملیغی یانلیز قوهومچولوق ایله تانیملانیر. بو اساسدا اؤز اولماق اوچون اولوس، توپراق، صنف و سوی سؤزجوکلری ایکینجی سیرادا یئرله شیر.قوهومون گئنیش لیگی آز اولدوغو حالدا اؤزلرین سایی سی محدود آما اؤزگه نین سایی سی گئنیش اولور.
- اؤز ایله اؤزگه نین بو طور تانیملانماسی سونوجوندا گووه نیلیر بیرئی لرین سایی سی آز چئوره یه گووه نسیزلیک گئنیش اولور.
سییاسی عملین تملی اعتمادا دایانیر. گووه نسیزلیک اولدوغو حالدا هئچ بیر سییاسی عمل سونوجا واراماز.سییاسی عمل ایله یاناشی بوتون جمعی عمل لرده اعتماد فاکتی اساس فاکتور ساییلیر. عصیرلر بویو عشیرت حالیندا یاشاماق گونئی آذربایجان توپلومسال پیسخولوژیسینده چئوره یه گووه نسیزلیگی نهادینه ائدیب دیر. بو گون ایسه گونئی آذربایجان توپلومو اؤزه للیک له گونئی آذربایجان میللی حرکتینده یایقین اولان اعتمادسیزلیق عادتی عصیرلر بویو عشیرت حالیندا یاشاماغین ائتگی سی دیر.یئنیجیللیگه دوغرو بیرینجی آددیم دا اؤنجه سییاسال سئچگین لر سونرا کوتله نین آلت دوشونجه سیندن بو یانلیش عادت سیلینمه لی دیر.
عشیرت یاشامی نین ایکینجی اؤنملی گره کلیگی ساواشچیلیق دیر. عشیرت یاشامی نین بو دوغال گره کلیگی عشیرت بیرئی لری آراسیندا گئنل بیر داورانیشا بدل اولاراق بیرئی لرین آلت دوشونجه سینده نهادینه اولوب دور.
اوچونجو اؤنملی فاکتور سویغونچولوق دور. عشیرت توپراقلارین گئنیشلندیره رک یاشامی نین داوامینی تامین ائتمک اوچون سویغونچولوغون اؤزه ل رولو وار ایدی. بو خصلت لر سونوجوندا بو گون گونئی آذربایجان لی بیرئی یاسا کیمی سؤزجوک لر ایله گرچک آلاندا اؤزگه دیر.
بو عشیرت یاشامی نین ائتگی لری سونوجوندا گونئی آذربایجان کوتله سی باتی ایله اوز به اوز اولدوغو زامان او گلیشمیش دوشونجه لردن یارارلانا بیلمه یه رک بو گونکو دورومو ساخلاماق اوچون مئتافیزیکه سؤیکه ندی. اینسانلار و توپلوملارین ده ییشیلمه سی اوچون یانلیز دوشونجه ده ییشیمینه اکتفا ائتمک اولماز.گره ک کولتورل سییاسال یاپی لار یاپیجا ده ییشیله نه.تاریخیمیزه باخدیغیمیز زامان آیدین دوشونور بیرئی لری میزین چوخونلوغو اینسانی حئیرته دالدیریر آما نه دن بئله بؤیوک آیدین دوشونورلریمیز اولدوغو زامان بو گونکو فلاکتلی دورومدا یاشاییریق؟ نده نسه بو گلیشمیش آیدین دوشونور بیرئی لر خسته بیر یاپی دا نه ائده بیلردیلر کی؟ باتی دونیاسی دوشونجه ایله یاناشی کولتورل سییاسال یاپی لارین گلیشمه سینه یئترینجه اؤنم وئردی. یئنیجیل یاپی لاردا اینسانلارین ایلیشگیسی قاعده مند اولاراق بیر سیرا منطقی تمل لره دایانیر. ایشده سیاسال گلیشمه بودور.
بو سؤیله دیکلریمیزدن قورتولماغا تک بیر یول وارسا اودا سئچگین لریمیزه باغلی دیر. بیر توپلومو سئچگین لری ائییته رک گلیشدیرمه لی دیر. بو اوزدن اؤنجه سییاسال سئچگین لر گلیشه رک بوتون عشیرت یاشامیندان یادیگار قالان یانلیش عادت لری آتیب یئنیجیللیگه گرچک آنلامدا سؤیکه نه رک کوتله نی اؤز آردلاریندا چکمه لی دیرلر. سونرا دئموکراسی کولتورو گلیشه رک باشدا اؤزگورلوک و اینسان حاقلارینا اینام گؤزو ایله باخان سییاسال سئچگین لرین یئتیشدیریلمه سینه اومود بسله مک اولار.
قایناق لار:
- سریع القلم، محمود، 1386، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
- دیالکتیک اجتماعی: گفتوگوهایی دربارة انسان و فرهنگ، ترجمة ناصر فکوهی، انتشارات فرهنگ جاوید، چاپ اول 1389
- قدرت و پیدایی: توسعه وابداع جهان سوم، آرتورواسکوبار ترجمه ی آرمان شهرکی، سایت آنتروپولوژی
http://azerodo.blogfa.com/post-2.aspx
