۱۳۹۰ اسفند ۱۷, چهارشنبه

دده قورقوت حیکایه لرينده قادينلار


تک توران : ویرجینا وولف ، بير چوخ توپلومدا  ” آنونيم “  اولاراق آدلانديريلان ادبیاتین اصلینده قادينلار طرفیندن اوره تيلديگيني ایره لی سورموشدوروولف -ون بو ايديعاسي قانيمجا دوغرودور، چونکو اسکي اينگيليس ادبياتينا  باخيلديغيندا قادينلارا  ” پاسيف، اوسلو، خانيم خانيمجيق، ائوي نين قاديني “  کیمی  روللار يوکلنديگي گؤرولمکده دير.
ادبیات اثرلرينده قادينا  یاراشدیريلان بو کودلار قادينلارين آرخاسینی گئرچک حیاتلاريندا دا  بوراخمامیشدیر. اؤرنگين  ” ادبياتچيليق “  کیمی پرئستيژلي بير مسلک -  قادينلارين هيستريک، گووه نيلمز و داها آز  ” آغيللي “  ياپيلاري گؤز اؤنونه  آلينديغيندا- ارککلره لاييق گؤرولموش؛ کورئر بئل(Currer Bell)، جورج  اليوت(George  Eliot)، جورج ساند(George Sand) کیمی اؤنملي اينگيليس ادبياتي اوستادلاري ارکک آدلار  قوللاناراق اثرلريني یاییملادا بیلمیشدیلر.

  اينگيليس ادبياتي نين عکسينه، اسکي تورک ادبیاتي اثرلرينه، اؤزلليکله  دده قورقوت حیکایه لرينه باخيلديغيندا قادينلارين   ارککلردن چوخ داها باغيمسيز داورانا بيلن، کيمي زامان اونلارا اوستون گلن، ساواشچي، جسارتلي و آغيللي کاراکتئرده اولدوقلاري و عاييله لرينه قارشي سون درجه صاديق داورانديقلاري گؤرولمکده دير. محمت کاپلان-ا گؤره، بونون سببي اسکي تورکلرين کؤچری ياشانتيلاريدير زيرا کؤچری حیاتدا اينسان دايیم حرکت حالیندا دير، آيريجا کند و شهرلرين  ” استاتيک “  ياپيسينا صاحیب دئیيلدير و توپلوم  يا دا دين قادينلا ارکک آراسينا سيخي بير  ” پرده چکمه ميش ” دير.

  بو حیات طرزي نين سونوجو اولاراق دا توپلومدا قادينلار و ارککلر اوچون اؤنملي بير دگر و قيستاس(معیار) اولاراق  ” قهرمانليق “  -يعني گوج قوووت گؤستريسي- قبول ائديلير. بولنت آري و ارجان کارا تکه ده دده قورقوت حیکایه لرينده  ” آلپ قادين تيپي “  اولدوغوندان بحث ائدر. بو کاراکتئرده کي  قادينلار،  ” قهرمان ” دير،  ” چئويک ” دير،  ” قورخوسوز ” دور،  ” صاديقدير “  و ائشيني هر تورلو تهلوکه دن قورور.

  کورشات اؤنجول ده  یونگ – ون  ياپديغي  ” قادينلارين بيلينج آلتينداکي ارکيل يان “  اولان  ” آنيموس “  تانيمي يارديمي ايله دده قورقوت حیکایه لرينده سالديرغان و ساواشچي قادينلارين وارليغيني تارتيشميش، بونون سببيني حیکایه لرين اولوشوم دؤورونده کي  آتلي-کؤچری کولتورونون گتيرديگي چتین ياشام قوشوللارينداکي حیاتدا قالما دورتوسونه باغلاميش، آيريجا قادينلارين  ” ایده آل  ائش “  و  ” ایده آل آنا “  اولاراق تانيملانا بيله جکلريني بليرتميشدير.

  گئنل اولاراق دده قورقوت حیکایه لرينده کي  قادينلارين يوخاريدا سؤزو گئچن  ” آلپ قادين تيپي “  و  “ایده آل ائش و آنا “  تانيملارينا پارالئل اولاراق گوجلو اولدوغو و ساواشچي، ارککسي ساييلابيله جک  “آنيموس “  اؤزلليکلر داشيديغي، ارککلردن باغيمسيز داورانا بيلديکلري، ارلرینی، اوغوللاريني قورويوب قوللاديقلاري و اونلارا هر زامان صاديق اولدوقلاري سؤيلنه بيلير.

  دده قورقوت حیکایه لري نين قام بوره بَي اوغلو بامسي بيرک و قازان بَيين اوغلو اوروزون توتساق اولماسي حیکایه لرينده کي  قادين کاراکتئرلر باني چيچک و بويو اوزون بورلا خاتون دا باغيمسيز گوجلو و صاديق اولوب ساواشچي اؤزلليکلره صاحیبديرلر و ايگيدليکلريني گرکديگينده عاييله لريني قورتارماق اوچون ده گؤسترميشدیرلر.

  ايلک اولاراق، قام بوره بَي اوغلو بامسي بيرک حیکایه سينده يوخاريدا بحث ائتدیگیم  ” آنيموس “  اؤزلليکلره صاحیب، گوجلو قوووتلي و ساواشچي قادين کاراکتئره اؤرنک اولاراق باي بيجانين قيزي باني چيچک اولاراق گؤستريله بيلير. باني چيچک اؤزونو گؤرمه يه گلن بامسي بيرکدن ايلک باشدا کيمليگيني گيزله ميش، اونون ساواشچيليغيني تئست ائتمک اوچون اونونلا آت تپميش، اوخ آتميش و گولشمیشدیر. گئرچکده کيم اولدوغونو بامسي بيرک بو تئستلردن گچيب اؤزونو یئنیجه سؤیله میشدیر.

بو اولاي، باني چيچکين بير  ” ارکک قوووتييله “  باشا چيخا بيله جگيني گؤسترمه سي نين يانيسيرا، اونون بير ارککدن ايلک اؤنجه  ” ایگید ” ليک بکله ديگيني گؤسترمه سي يؤنويله ده اؤنملي دير زيرا اؤزوده ان آز ارککلر قدر  ” ایگید ” دير. آيريجا بامسي بيرک باباسينا اونا آلماسيني ايسته ديگي تعريف ائدرکن  ” من يئريمدن قالخمادان او قالخسين من قارا قوچ آتيما مينمه دن او مينسين، من دوشمانا وارمادان او مانا باش گتيرسين. ”  دئمه سي بامسي بيرکين باني چيچکي ان آز اؤزو قدر  ” ارکک و ایگید “  گؤردوگونون، باني چيچکين ده یونگ -ون آنيموس تانيمينداکي قادين تيپينه بنزه ديگي نين بير قانيتيدير. باني چيچکين ساواشچيليغينا و ایگیدلیگینه ائک اولاراق اونون  ” ایده آل ائش “  باغلامينداکي  “صاديق ” ليک اؤزل ليگيندن ده بحث ائتمک مومکوندور. بامسي بيرک اوزان قيليغيندا باني چيچکين چاديرينا گلديگينده اونو عاييبلاميش، بونون اوزرينه باني چيچک ده بامسي بيرکين بیله سینه وئرديگي اوزوگو هله ده ساخلاديغيني گؤسترميشدير. آيريجا  ” دلي “  اوزانا بئله جواب وئرميشدير:

   بيرک گئده لي بامبام تپه نين باشينا چيخديغيم چوخ

  قارغي کیمی قارا ساچيمي يولدوغوم چوخ

  گوز آلماسي کیمی آل ياناغيمي ييرتديغيم چوخ

   گئتدي گلمز بَي ایگیدیم، خان ایگیدیم بيرک “  دئيه آغلاديغيم چوخ. “

  گؤرولدویو کیمی باني چيچک چوخ گووه نيلير بير کاراکتئردير، بيرکي صبرله بکله ميشدير و اونوتماميشدير.

  قازان بَيين اوغلو اوروزون توتساق اولماسي حیکایه سينده کي  بويو اوزون بورلا خاتون دا سؤزونو ائتدیگیم گوجلو و ساواشچي قادين تيپينه وئريله بيله جک ايکينجي اؤرنکدير. بورلا خاتونا  ” بويو اوزون”  دنمه سي تصادوفی دئیيلدير زيرا بويو اوزون بورلا خاتونون مزاري قيرخ آدديمدير و شجره-اي تراکمه ده ده بورلا خاتون  ” بويو اوزون “  اولاراق آنيلماقدادير.

  بورلا خاتونون  ” قيرخ آدديمليق مزار ” اي اؤنملي ارککلر اوچون دگرلي و گرکلي بير قيستاس اولان فيزيکسل بويوکلوگون اؤنملي قادينلار اوچون ده گئچرلي اولدوغونون بير قانيتيدير. دده قورقوت حیکایه لرينين سؤزونو ائتدیگیم قيسميندا بويو اوزون    بورلا خاتون آخيندان دؤنن اری قازانين يانيندا اوغلو اوروزو گؤرمه یينجه قازاني بئله تهدید ائتمیشدیر:

   يوخسا قازان، آياغيمدان چيزمه مي آتاييم مي؟

  قارا ديرناغيمي آغ اوزونه چالاييم مي؟

  گوز آلماسي کیمی آل ياناقلاريمي ييرتاييم مي؟

  اوغول اوغول دئييب اينله يه ييم مي؟

  بويو اوزون بورلا خاتونون ارینه اولان بو تهديدي گرکديگينده ارینه قافا توتابيله جک جسارتي گؤسترديگي نين قانيتيدير. بونا ائک اولاراق، بويو اوزون بورلا خاتونون اری قازان بَي اوروزون آردينا دوشوب کافير اؤلکه سينه گئديب دؤنمه مه سي اوزرينه اونلارا يارديما گئديشي بئله آنلاتيلماقدادير:  ” بويو اوزون بورلا خاتون اوغلانجيغيني آنينجا يئرينده دوراماز اولدو. قيرخ اينجه بئللي قيز اوغلانييلا قارا آيغيريني چکديردي، همن ميندي، قارا قيليجيني قوشاندي.

   باشيمين تاجي قازان گلمه دي،  دئيه ايزيني ايزله دي گئتدي. “  بو ايفاده دن ده آنلاشيلاجاغي کیمی، بويو اوزون بورلا خاتون    دا قام بوره بَي اوغلو بامسي بيرک حیکایه سينده کي  باني چيچک کیمی یاخشی آتا مينمکده و جسارتلي بير شکيلده ساواشا بيلمکده دير. بويو اوزون بورلا خاتون  ” کافيرين توغونو فيليجلاميش، يئره آتميش ” دير، ديگر اوغوز بَيلرييله برابر اری قازاني و اوغلو اوروزو قورتارميشدير. ديققت چکيلمه سي گرکن بير ديگر نوکته دا بويو  اوزون بورلا خاتونون ساواشا  ” قيرخ اينجه بئللي قيزاوغلاني “  (باکيره)  قاتيلماسيدير. بو دا ساده جه بَي  خانيملاري کیمی اؤنملي قادينلارين دئیيل، خیدمتکار قادينلارين دا آنيموس اؤزلليکلر داشيديغي نين گؤسترگه سي اولاراق گؤستريله بيلير.

  بويو اوزون بورلا خاتونون وورغولانماسي گرکن بير ديگر اؤزلليگي ده هم ایده آل ائش هم ده ایده آل آنا اؤزلليکلريني داشيماسي و ساواشچي گوجونو بو يؤنده قوللانماسيدير. اوغلو اوروز باباسييلا برابر گئتدیگی آخيندان گلمه یينجه اوروزون هارادا اولدوغو دردينه دوشموش، ارینه بد دوعالار ساوورموش، آللاها يالوارميش و اوغلونو قاچيران کافيرلرين  ” دامارلاريني قوپارتديرماغي “  گؤزه آلميشدير. بورلا خاتونون قازان بَيين آرديندان ساواشا گئتمه سي، قازان  بَيدن  ” باشيمين تاجي “  دئيه بحث ائتمه سی ده ارینه اولان صداقتی نين گؤسترگه سي اولاراق گؤستريله بيلير. سونوجدا بويو اوزون بورلا خاتون چئويکليگي، جسارتي، گوجو ايله عاييله سيني و دؤولتيني آياقدا توتماغي باشارميش ليدئر کاراکتئرلي، قورخماز بير    قاديندير. قام بوره بَي اوغلو بامسي بيرک و قازان بَيين اوغلو اوروزون توتساق اولماسي حیکایه لرينده کي  قادين کاراکتئر باني چيچک و بويو اوزون بورلا خاتون قارشيلاشديريلديغيندا ايسه بويو اوزون بورلا خاتونون جسارت و ساواشچيليق باخيميندان داها اوستون اولدوغو گؤرولمکده دير. بويو اوزون بورلا خاتون اوغلو اوروز و اری قازان بَي توتساق اولدوغوندا قیرخ اينجه بئللي قيز اوغلانييلا آيغيرينا مينيب قيليجيني قوشانيب اونلاري قورتارماغا گئتميشدير و کافيري يئنميشدير. آنجاق بامسي بيرک باني چيچک ايله گيرجگي گردک گئجه سي اسير آلينديغي سيرادا باني چيچکين هرهانسي بير ساواشچي اؤزل ليگي گؤرونمه مه مکده دير. باني چيچک  ” قارالار گئییب آغ کافتانيني چيخارميش، گوز آلماسي کیمی آل ياناغيني چکيب ييرتميش و آغلاييب سيزلاميش ” دير. بامسي بيرکين توتساق اولدوغو اون آلتي ايل بويونجا اونا صاديق قالماسينا و اونون وئرديگي اوزوگو ساخلاماسينا  باخمایاراق بورلا خاتونا بنزر بير قورتارما چاباسي ايچينه گيرمه ميشدير.  باني چيچک کاراکتئري نين، بو آشامادا آنيموس اؤزلليکلريني ایتیردیگی سؤيله نه بيلير. بامسي بيرک ايله ائولنمه دن اؤنجه آتا مينن، اوخ آتان، گولَشن ساواشچي باني چيچک، بامسي بيرک توتساق ائديلديکدن سونرا ساده جه ياس آشاماسيندا قادينلاردان بکلنن عادتلري يئرينه گتيرميش، پاسيف بير رولا بورونموشدور. بونون سببي باني چيچکين هله   ” مورادينا ائرمه ميش “   يعني باکيره اولماسيندان، دولاييسييلا دا اوشاق صاحیبي اولماماسيندان، بير باخيما  ” توي ” لوغوندان قايناقلانير اولابيلير. چونکو او دؤنمده اوشاق صاحیبي اولمانين قادينلار اوچون بؤيوک بير مزييت ساييلديغي بيلينمکده دير. بويو اوزون بورلا خاتون ايسه آدیندان آنلاشيلاجاغي اوزره  ” خاتون ” دور، داها تجروبه ليدير و بير  ” اوغول “  بؤيوتموشدور. بو اوزدن ده داها آکتيف بير رول اوينايابيلمکده و قرارلاريندا داها اؤزگور داورانابيلمکده دير. گئنل اولاراق، باني چيچکين بامسي بيرک توتساق ائديله نه قدر ساواشچي و جسارتلي اولدوغونو آنجاق سونراکي قيسيمدا بو اؤزلليکلري آدينا بير شئي قالماديغي سؤيله نه بيلر. بونا قارشيليق، بويو اوزون بورلا خاتون جسارتي و ساواشچيليغي سايه سينده عاييله نين ارکک اويه لريني قورتارميشدير.

  سونوج اولاراق، دده قورقوت حیکایه لرينه باخيلديغيندا قادينين ارککدن چوخ داها باغيمسيز داورانا بيلن، حتی اونلارا اوستون گله بيلن، ساواشچي، جسارتلي، چئويک و آغيللي اولدوقلاري و سون درجه صاديق داورانديقلاري گؤرولمکده دير. دئیيشيک آراشديرماجيلار بو قادين کاراکتئرلره  ” ایده آل ائش و آنا “  و  ” آلپ قادين تيپي “  آدلاريني وئرميشديرلر. دده قورقوت حیکایه لرينين قام بوره بَي اوغلو بامسي بيرک و قازان بَيين اوغلو اوروزون توتساق اولماسي حیکایه لرينده کي  باني چيچک و بورلا خاتون دا  ” آلپ قادين تيپي ” نه و  ” ایده آل ائش و آنا “  قيستاسلارينا پارالئل اولاراق ساواشچي و صاديق کاراکتئرلردير آنجاق بورلا خاتونون باني چيچکدن داها فازلا آنيموس اؤزلليکلر داشيديغي سؤيله نه بيلر.

کؤچورن : آیدا بیات