۱۳۹۰ اسفند ۱۵, دوشنبه

ديل ياراسي: گلمه‌زه‌م، گلمه‌ره‌م، گلمه‌نه‌م، گلمه‌م ــ مئهران باهارلي


تک توران : توركجه‌نين دونيانين ان قوراللي ديلله‌رينده‌ن بيري اولدوغو ساولانير (ايدديعا ائديلير). بو ساو، بير اؤلچوده دوغرودور. بير اؤلچوده ديييريك چونكو بير سيرا دوروملاردا توركجه‌نين قوراللي اولما قورالي ساخيق (جيددي) بيچيمده پوزولموشدور.

اؤرنه‌يين اؤلچون (ايستاندارد) توركجه‌ده گئنيش زامان اولومسوز چكيمينده هئچ ده قوراللي اولمايان بير دوروملا قارشيلاشيريق:

 
گئنيش زامانين اولومسوز چكيمي (اؤلچون ديلده): گلمه‌ره‌م، گلمه‌زسه‌ن، گلمه‌ز، گلمه‌ريك، گلمه‌زسينيز، گلمه‌زله‌ر
 
گؤروندويو كيمي بيرينيجي تكيل و چوخول شخص چكيمله‌رينين كؤكو "گلمه‌ر" اولدوغو حالدا، ايكينجي ايله اوچونجو شخص چكيمله‌رينين كؤكو "گلمه‌ز"دير. باشقا بير دئييشله بيرينجي شخص چكيمينده "مه‌ر"لي كؤك، ايكينجي ايله اوچونجو شخص چكيمينده ايسه "مه‌ز"لي كؤك منيمسه‌نميشدير. (گئنيش زامانين اولومسوز چكيمي، توركيه اؤلچون ديلينده ده قوراللي دئييلدير. بورادا بيرينجي تكيل و چوخول شخص چكيمله‌رينين كؤكو "گلمه" ويا "مه"لي، ايكينجي ايله اوچونجو شخص چكيمله‌رينين كؤكو ايسه "گلمه‌ز" ويا "مه‌ز"ليدير: گلمه‌م، گلمه‌زسين، گلمه‌ز، گلمه‌ييز، گلمه‌زسينيز، گلمه‌زله‌ر)

 
بونا قارشين، توركجه‌ده اينديكي زامانين اولومسوز چكيمي قوراللي اولاراق "مير"ليدير: گلميره‌م، گلميرسه‌ن، گلمير، گلميريك، گلميرسينيز، گلميرله‌ر
 

)اينديكي زامانين اولومسوز چكيمي توركييه توركجه‌سينده ده قوراللي اولوپ، "مييور"لودور: گلمييوروم، گلمييورسون، گلمييور، گلمييوروز، گلمييورسونوز، گلمييورلار)



بو دورومو اينجه‌له‌ركه‌ن قارشيميزا بئله بير تابلو چيخير: بوگون اؤلچون ديلده ايشله‌تديييميز گئنيش زامانين اولومسوز چكيمي سانكي قارما و يا يامالي اولوپ، ايكي آيري چكيمده‌ن پارچالار آلاراق ياپايجا اولوشدورولموشدور. اصلينده گرچه‌ك ده بودور. چونكو توركجه‌ده گئنيش زامانين، -مه‌زلي و –مه‌رلي اولماق اوزه‌ره، ان آزي ايكي آيري اولومسوز چكيمي واردير:

 
١-گئنيش زامانين مه‌ز`لي اولومسوز چكيمي: گلمه‌زه‌م، گلمه‌زسه‌ن، گلمه‌ز، گلمه‌زيك، گلمه‌زسينيز، گلمه‌زله‌ر

٢-گئنيش زامانين مه‌ر`لي اولومسوز چكيمي: گلمه‌ره‌م، گلمه‌رسه‌ن، گلمه‌ر، گلمه‌ريك، گلمه‌رسينيز، گلمه‌رله‌ر

 
بو چكيمله‌ر، چاغداش اؤلچون ديلده ايشله‌ديلمه‌سه‌له‌ر ده، توركجه‌نين بير سيرا لهجه‌له‌رينده هله ده اونلارلا قارشيلاشماق اولاسيدير. اؤرنه‌يين قوزئي آزه‌ربايجان`ين قوبا-شاماخي لهجه‌له‌رينده گئنيش زامان ايكينجي شخص اولومسوز چكيمي "مه‌ر"ليدير: "گلمه‌رسه‌ن"، "گلمه‌رسيز"، "دئمه‌رسين"، "دئمه‌رسينيز". عئيني لهجه‌ده اوچونجو شخص تكيل اولومسوز چكيمي "گلمه‌ر" اولاراق سؤيله‌نير. بنزه‌ر دوروم داغيستانداكي توركجه لهجه‌له‌رينده ده واردير (تاباساران ايلي، زيل كندي): "آلمارام"، "آلمارسان"، "آلمار".

 
داها اسكي بيچيم اولدوغو ايدديعا ائديله‌ن "مه‌ر"لي چكيم، تكجه توركجه‌يه اؤزگول اولماييپ، اوغوز ديلله‌رينده‌ن اولان توركمه‌نجه يازي ديلينده ده گؤرونور. توركمه‌نجه‌ده ايكينجي شخص اولومسوز چكيمي "مه‌ر"ليدير: "قازمارسان"، "قازمارسينيز"؛ "گؤرولمه‌رسين". گينه ده توركمه‌نجه آغيزلاريندا ايكيجي و اوچونجو شخص "آلمار"، "گلمه‌ر" بيچيمينده سؤيله‌نير.

 
اؤنه‌ري: لهجه‌له‌ريميزده گلمه‌م، گلمه‌نه‌م، گلمه‌ره‌م و گلمه‌زه‌م كيمي بيچيمله‌رين قوللانيلماسيندا هر هانسي بير سورون يوخدور. آنجاق اؤلچون توركجه‌ده قارما و يامالي اولان گئنيش زامانين تك اولومسوز چكيمي يئرينه، توركجه‌نين لهجه‌له‌رينده ده وار اولان گئنيش زامانين ايكي آيري اولومسوز چكيميني منيمسه‌ييپ اونا قازانديرماق، توركجه ديل بيلگيسيني داها دا ديلده‌ملي (منطيقلي)، قوراللي-دوزه‌نلي و وارسيل ائده‌جه‌كدير: 
 

١)- گئنيش زامان، "مه‌ز"لي چكيم:

 
گلمه‌زه‌م-آلمازام

گلمه‌زه‌ن (گلمه‌زسين)-آلمازان (آلمازسين)

گلمه‌ز-آلماز

گلمه‌زيك-آلمازيق

گلمه‌زسينيز-آلمازسينيز

گلمه‌زله‌ر-آلمازلار

 
٢)-گئنيش زامان، "مه‌ر"لي چكيم:
 

گلمه‌ره‌م-آلمارام

گلمه‌ره‌ن (گلمه‌رسين)-آلماران (آلمارسين)

گلمه‌ر-آلمار

گلمه‌ريك-آلماريق

گلمه‌رسينيز-آلمارسينيز

گلمه‌رله‌ر-آلمارلار



يوخاريدا سيراسييلا "گلمه‌زسه‌ن" (و "گلمه‌رسه‌ن") يئرينه ايران و آزه‌ربايجاندا حتتا توركييه‌ده بير سيرا لهجه‌له‌ريميزده ايشله‌ديله‌ن "گلمه‌زه‌ن" (و "گلمه‌ره‌ن") ايله توركييه‌نين اؤلچون ديلينده ايشله‌ديله‌ن "گلمه‌زسين" (و "گلمه‌رسين")  بيچيمله‌ري يئيله‌نميشدير. چونكو "-سه" سون اكي شرط بيلديره‌ن سون اكيدير. بو اوزده‌ن ده گئنيش زامان اولان "گلمه‌زسه‌ن" بيچيمي، شرط كيپي اولان "گلمه‌زسه‌ن"له قاريشير. (بو قونو، باشقا بير يازقاميزدا آيرينتيلي بيچيمده اينجه‌له‌نميشدير)