تک توران : مدیر دفتر نمایندگی صدا و سیما در جمهوری آذربایجان که ماموران فرودگاه باکو مانع ورودش به این کشور شدند، علت این اقدام را بی اعتبار کردن سفر فرستاده ویژه الهام علی اف به ایران و توافقات حاصله عنوان کرد.
"احمد کاظمی" مدیر دفتر نمایندگی صدا و سیما در جمهوری آذربایجان که ماموران فرودگاه باکو مانع ورودش به باکو شده بودند آن هم درست پس از سفر علی حسن اف نماینده ویژه الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان به تهران و انجام مذاکرات سازنده برای گسترش همکاریهای رسانهای، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری فارس به تشریح این اقدام و دلایل آن اشاره کرد که مشروح این گفت‌وگو از نظر خوانندگان می‌گذرد.
* اقدام آذربایجان مغایر با کنوانسیون وین و اصول دیپلماتیک و دارای تبعات حقوقی و سیاسی است
فارس: اقدام اخیر ضد ایرانی جمهوری آذربایجان در ممانعت از جنابعالی به عنوان مدیر دفتر نمایندگی صدا و سیما به باکو، بازتاب‌های زیادی در محافل رسانهای کشورمان داشت، در زمینه کمی توضیح دهید.
کاظمی: اقدام اخیر جمهوری آذربایجان در ممانعت از ورود من به این کشور همانطور که سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد تعجب‌آور بود، از این جهت که به فاصله 4 روز از مذاکرات سازنده‌ای که بین مسئولان رسانه ملی و آقای علی حسن اف نماینده ویژه رئیس جمهوری آذربایجان انجام شد و در حالی که نماینده ویژه رئیس جمهور آذربایجان بر مثبت بودن مذاکرات تأکید کرده بود، چنین رفتاری از سوی باکو با مدیر نمایندگی صدا و سیما در باکو که همزمان به عنوان نماینده ایران در کمیته مشترک رسانهای برای گسترش روابط رسانهای دو کشور تعیین شده است، تعجب‌آور بود.
این اقدام مغایر با اصول دیپلماتیک بود چرا که من دارای گذرنامه خدمت عنوان دار بودم و آذربایجان با این اقدام کنوانسیون‌های کنسولی به خصوص کنوانسیون وین درباره ماموران دولتی را نقض کرد که از لحاظ حقوقی و سیاسی دارای تبعاتی است.
اقدام جمهوری آذربایجان خارج از اصول دوستانه برای گسترش همکاریهای رسانهای بود و انجام این اقدام در واقع ضربه‌ای به نتایج سفر نماینده ویژه رئیس جمهور این کشور به تهران قلمداد می‌شود.
* جریانی به دنبال بی اعتبار کردن نتایج سفر حسن اف به ایران است
فارس: این اقدام در چه راستایی قابل تحلیل است؟
کاظمی: جلوگیری از ورود نماینده ایران در کمیته مشترک رسانهای از چند بعد قابل ارزیابی است. اول اینکه این اقدام از سوی محافلی می‌تواند صورت بگیرد که به شدت از گسترش همکاریهای رسانهای بین ایران و جمهوری آذربایجان نگرانند. آنها بر اهمیت رسانه‌ها در شکل دهی و تقویت مناسبات رسانهای دو کشور واقف بوده و می‌دانند که جهش در همکاریهای رسانهای تهران و باکو منجر به تقویت همکاری‌ها در سایر زمینه‌ها نیز خواهد شد.
آنها با این اقدام تلاش کردند که مانع از وقوع یک نقطه عطف در همکاریهای دو کشور خصوصاً در بخش رسانهای شوند. آقای حسن اف به عنوان فردی که 16 سال سمت ریاست بخش سیاسی و اجتماعی نهاد ریاست جمهوری آذربایجان را بر عهده دارد، فرد شناخته شده‌ای در این کشور است. وی در پایان سفرش به تهران گفته بود حداقل نتیجه این سفر آن است که روابط رسانهای دو کشور بهتر از گذشته خواهد بود.
به نظر می‌رسد محافلی که به این اقدام دست زدند، قصد بی اعتبار کردن فرستاده ویژه رئیس جمهور را داشتند. این محافل با اقدامات خود تلاش دارند اینگونه القاء کنند که حتی اظهارات، تعهدات و وعده‌های فرستاده ویژه رئیس جمهور آذربایجان نیز از اعتبار لازم برخوردار نیست.
این نظر نیز وجود دارد که اقدام اخیر می‌تواند ناشی از اختلافات داخلی یا ناهماهنگی در سیستم حکومتی جمهوری آذربایجان باشد، اما موضوع مسلم این است که امروز در جمهوری آذربایجان نمایندگان رسانه‌های غربی آزادانه فعالیت می‌کنند، آنها دارای اسناد لازم فعالیت هستند و به تبلیغات ضد ایرانی مشغولند و تمایلی به گسترش همکاری رسانهای ایران و جمهوری آذربایجان ندارند.
این رسانه‌ها گسترش همکاریهای رسانهای ایران و جمهوری آذربایجان را ضربه‌ای به جریان رسانهای همسو با جریان سلطه می‌دانند. آنها از رویکرد تأثیرگذار رسانه ملی در انعکاس تحولات جمهوری آذربایجان و اشتراکات دو کشور نگران هستند.
شکی نیست که اقدام اخیر آذربایجان به هر دلیل در صورت عدم اصلاح، جبران یا تجدیدنظر به معنای نقض تفاهمات اخیر رسانهای خواهد بود.
* سفر نماینده ویژه رئیس جمهور آذربایجان به تهران در راستای گسترش همکاریهای رسانهای
فارس: در مورد سفر نماینده ویژه رئیس جمهور آذربایجان به ایران که می‌تواند نقطه عطفی در روابط رسانهای دو کشور باشد، توضیحاتی ارائه دهید. آیا ممانعت از ورود شما به آذربایجان با این سفر ارتباطی داشت؟
کاظمی: علی حسن اف رئیس بخش سیاسی و اجتماعی دفتر رئیس جمهور آذربایجان اخیراً سفری به ایران داشت که به عنوان فرستاده ویژه الهام علی اف صورت گرفته بود. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از مباحث و رویکردهای رسانهای جمهوری آذربایجان در دایره فعالیت‌های آقای حسن اف می‌باشد، این سفری مهم بود که در تاریخ روابط رسانهای دو کشور نیز گام مهم و جدیدی به شمار می‌رفت.
حسن اف در این سفر با مسئولان رسانه ملی، مسئولان وزارت خارجه و معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت‌وگوهای خوبی در راستای گسترش همکاریهای رسانهای دو کشور چه در زمینه رادیو و تلویزیون و چه در زمینه مطبوعات و رسانه‌های اینترنتی و همینطور بخش‌های فنی رسانهای داشت. در این دیدارها صمیمانه و بدون تعارفات معمول، مباحث رسانهای مطرح شد و نکته مهم این است که به منظور بررسی مسائل و موضوعات موجود در روابط رسانهای و گسترش همکاری‌ها در این بخش مقرر شد کمیته‌ای در این خصوص تشکیل شود.
این کمیته بررسی راه‌های گسترش همکاری رسانهای در همه بخش‌ها از جمله برنامه سازی و فنی را در دستور کار خود قرار می‌داد که من از سوی رسانه ملی به عنوان نماینده کشورمان معرفی شدم.
طرف آذری از تشکیل کمیته مشترک استقبال کرد و حتی فرستاده ویژه رئیس جمهوری آذربایجان بر این نکته تأکید کرد که پس از این، روابط رسانهای ایران و آذربایجان بسیار بهتر از گذشته خواهد بود.
رسیدن به یک توافق برای گسترش همکاریهای رسانهای در همه بخش‌ها از جمله اهداف این سفر بود که با این جمع بندی نیز سفر پایان یافت و دو طرف طرح‌هایی را برای تداوم مذاکرات و رساندن آن به گسترش همکاری رسانهای پیشنهاد و مطرح کردند.
* بدون همکاریهای سازنده رسانهای گسترش روابط در سایر زمینه‌ها بسیار دشوار است
پیش از آنکه این سفر انجام شود، مطبوعات و رسانه‌های جمهوری آذربایجان درباره اهمیت آن نه تنها در بعد همکاریهای رسانهای، بلکه در سایر ابعاد نیز تأکید داشتند چرا که خود مقامات آذری بارها تأکید کردند که نقش رسانه‌ها در روابط دو کشور انکارناپذیر است و اساساً بدون همکاریهای سازنده رسانهای، گسترش روابط در سایر زمینه‌ها دشوار می‌باشد و این موضوعی است که طرف آذری بارها به آن اذعان کرده است.
* نوع برخورد طرف آذری در آینده نشان می‌دهد که مشکل فنی بوده یا سیاسی
فارس: سخنگوی وزارت خارجه آذربایجان مشکل پیش آمده را فنی اعلام کرده است، تحلیل شما در این مورد چیست؟
کاظمی: پس از واکنش وزارت خارجه کشورمان که از این اقدام باکو ابراز تعجب کرد، المان عبدالله اف سخنگوی وزارت خارجه جمهوری آذربایجان و برخی رسانه‌های آن کشور اعلام کردند که این موضوع به دلایل فنی و همچنین موضوع روادید اتفاق افتاده است.
درباره موضوع رویداد با توجه به اینکه نمایندگان رسمی رسانهای کشورمان با گذرنامه خدمت در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کنند و با توجه به اینکه براساس پروتکل کنسولی موجود بین ایران و جمهوری آذربایجان گذرنامه‌های خدمت یک ماهه لغو روادید دارند، بنابراین طرح ادعای مشکل روادید بی اساس است.
ضمن اینکه سفارت کشورمان در باکو برای تمدید کارت و روادید یک ساله به وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان یادداشت فرستاده بود که تاکنون باکو در این خصوص اقدامی نکرده است. همچنین منظور طرف آذری از مشکلات فنی نیز مشخص نیست. اما موضوع مسلم این است که اگر مشکلات فنی اعلام شده به آن معناست که در سریعترین زمان و برای همیشه قابل حل و جبران است و نوع برخورد آتی طرف آذری در حل سریع موضوع نشان می‌دهد آیا موضوع فنی بوده یا اینکه طرف آذری با طرح این موضوع به دنبال اتلاف زمان و انحراف افکار عمومی از نقض تفاهمات اخیر رسانهای در تهران می‌باشد.
* دولت آذربایجان به دنبال تعطیلی یا محدود کردن دفاتر نمایندگی ایران در باکو است
فارس: گویا فشار بر دفاتر نمایندگی ایران در جمهوری آذربایجان مسبوق به سابقه بوده و تنها محدود به نمایندگی صدا و سیما نیست. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
کاظمی: طی یک سال اخیر طرف آذری فشارهایی را به نهادهای ایرانی وارد کرده که به نظر می‌رسد هدف این فشارهای غیر قانونی تعطیلی فعالیت آنها یا محدود کردن آنهاست.
درباره نهادهای مختلف ایرانی و فشارهایی که علیه آنها وجود دارد از مسئولان ذیربط می‌توان سؤال کرد، اما درباره فشارهای غیرقانونی که طرف آذری از مدت‌ها پیش به نمایندگی صدا و سیما وارد می‌آورد، چند نکته قابل طرح است. اول اینکه جمهوری آذربایجان کشوری است که ادعای وجود دموکراسی و حمایت از اطلاع رسانی آزاد را دارد، بنابراین هرگونه ایجاد محدودیت و فشار علیه عوامل رسانهای با این اصل مغایرت دارد. این دیدگاه وجود دارد که اطلاع رسانی تأثیرگذار دفتر نمایندگی صدا و سیما از علاقه‌مندی مردم جمهوری آذربایجان به شعائر اسلامی موجب ناخرسندی محافلی در باکو می‌شود اما چنین ناخرسندی با اصل پایبندی به اطلاع رسانی آزاد مغایرت دارد.
دوم اینکه در جمهوری آذربایجان نمایندگان رسانه‌هایی فعالیت می‌کنند که آشکارا با مداخله در امور داخلی ایران، سیاست و تبلیغات تجزیه طلبانه را دنبال می‌کنند. برخی از آنها مانند شبکه "گون آذ تی وی" که از آمریکا برای تجزیه طلبی در ایران برنامه پخش می‌کند، در باکو دارای استودیو تلویزیونی هستند. بی توجهی به فعالیت این رسانه‌ها و فشار به نمایندگی رسانهای ایران مطمئناً با ادعای روابط دوستانه و برادرانه مغایرت دارد.
سوم اینکه فشار جمهوری آذربایجان بر دفتر نمایندگی صدا و سیما که در مغایرت با موافقتنامه‌های همکاری رسانهای دو کشور است، در شرایطی می‌باشد که نمایندگان رسانه‌های آمریکایی و خبرنگاران برخی سایت‌ها و رادیو‌های وابسته به آمریکا و غرب آزادانه در این کشور فعالیت دارند و جالب اینکه رویکرد اغلب آنها علاوه بر تبلیغات ضد ایرانی، سیاه نمایی علیه دولت الهام علی اف می‌باشد.
از قضا همین رسانه‌ها از اقدام اخیر جمهوری آذربایجان در ممانعت از ورود من به باکو استقبال کردند. بنابراین طبیعتاً این سؤال برای افکار عمومی پیش می‌آید که دلیل اعمال فشار باکو به عوامل رسانهای ایران و بی توجهی به فعالیت‌های مخرب و انتقادی نمایندگی رسانه‌های غربی نشانگر چیست؟
واقعیت این است که رویکرد رسانه ملی درباره جمهوری آذربایجان، اطلاع رسانی و تقویت پیوندها و اشتراکات فراوان دینی، تاریخی، نژادی و حمایت از مناسبات رو به توسعه دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است.
بر خلاف برخی رسانه‌هایی که در جمهوری آذربایجان حضور داشته و در امور داخلی ایران مداخله دارند، رویکرد رسانهای ایران صرفاً اطلاع رسانی است.
* رسانه، چرخ چهارم خودروی همکاریهای ایران و جمهوری آذربایجان است
فارس: پتانسیل همکاریهای رسانهای دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاظمی: ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور با تاریخ، فرهنگ و دین مشترک می‌باشند که این مشترکات، پتانسیل‌های فراوانی برای گسترش همکاریهای رسانهای ایجاد کرده است. این پتانسیل‌ها چه در زمینه تولید برنامه‌ای مشترک، چه تبادل خبر و چه همکاری فنی بسیار گسترده است.
برای اینکه اجازه داده نشود که رسانه‌های دو کشور اخبار یکدیگر را از منابع سوم دریافت کنند وجود همکاریهای مشترک رسانهای یک ضرورت است. گذشته از مباحث تبلیغی و برنامه سازی و تبادلات خبری، همسایگی دو کشور نیز فرصت همکاری رسانهای تهران - باکو را دوچندان می‌کند. چرا که با توجه به این همسایگی مباحث مختلف فنی نیز در زمینه رسانهای وجود دارد که توافق درباره آنها بدون وجود همکاری سازنده در سایر زمینه‌های رسانهای ممکن نیست.
بنابراین، این دیدگاه که نبود همکاری رسانهای یا ضعف آن نمی‌تواند تاثیری بر همگرایی دوجانبه دو کشور داشته باشد، دیدگاهی اشتباه است و اساساً به همین دلیل است که مقامات باکو نیز بارها بر همکاری رسانهای تأکید کرده‌اند. آنها نیز معتقدند که نقش رسانه در روابط ایران و آذربایجان شبیه چرخ چهارم یک خودرو است.
در عین حال استقبال گسترده مردم جمهوری آذربایجان از تولیدات رسانه ملی که در پخش سریال‌هایی نظیر سریال حضرت یوسف، امام علی (ع)، مدار صفر درجه و چندین سریال دیگر خود را نشان داد، هر چه بیشتر زمینه همکاریهای رسانهای را فراهم ساخته است یعنی اینکه اقبال مردمی برای گسترش همکاریهای رسانهای دو کشور وجود دارد.
ضمن اینکه همکاری رسانهای فقط محصور به رادیو و تلویزیون و مباحث مرتبط با آنها نیست. امروزه در فضای مجازی نیز پتانسیل‌های فراوانی برای گسترش همکاریهای خبری و رسانهای دو کشور وجود دارد که در صورت وجود تفاهمات اساسی رسانهای، فضای موجود در این سایت‌ها به گسترش همکاری‌ها در روابط دو کشور کمک خواهد کرد.
فارس: نتایج نقض تفاهمات بین دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاظمی: اقدام اخیر آذربایجان بازتاب‌های گسترده‌ای داشته است. این موضوع از سوی محافل رسانهای تقبیح شده و چنانکه سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز اشاره کرد، تعجب آور بود. واکنش هایی نظیر موضع گیری وزارت خارجه کشورمان، بازتاب‌های مختلف و گسترده موضوع در رسانه‌ها، درخواست منابع خبری ایران برای اقدام متقابل و اخراج نماینده رسانهای جمهوری آذربایجان و همچنین درخواست تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از وزارت امور خارجه برای واکنش جدی و قاطع نسبت به این اقدام غیردیپلماتیک جمهوری آذربایجان و دیگر رویکرد ضد ایرانی این کشور انجام شد.
گستردگی واکنش‌ها نشان می‌دهد در صورتی که طرف آذری در اقدام خود تجدیدنظر نکند این موضوع می‌تواند تبعات عملی داشته باشد چرا که این دیدگاه در محافل رسانهای ایران وجود دارد که عدم تجدیدنظر باکو در این تصمیم و عدم رفع محدودیت‌های ایجاد شده علیه نمایندگی نشان خواهد داد که این اقدام در راستای رویکردهای ضد ایرانی و ضد اسلامی صورت گرفته که هر روز ابعادی از آن توسط رسانه‌ها منتشر می‌شود.
از این رو امیدواریم این اقدام ناشی از یک سهل انگاری بوده باشد، چرا که عدم تجدیدنظر به معنای نقض صریح تفاهمات رسانهای خواهد بود که طرف آذری بارها بر اهمیت آن تأکید کرده است.
این در شرایطی است که تفاهمات اخیر رسانهای زمینه را برای یک جهش بی سابقه در همکاریهای رسانهای تهران - باکو ایجاد کرده بود.
* با ادامه رفتارهای ضد ایرانی دولت آذربایجان، رویکرد رسانه‌های کشورمان نیز تغییر خواهد کرد
واقعیت این است که به رغم سیاه نمایی و شانتاژهای منفی گسترده‌ای که در رسانه‌های جمهوری آذربایجان علیه ایران وجود دارد و این روند تبدیل به خط دائمی شده است، رویکرد رسانه‌های ایران بی توجهی به این سیاه نمایی‌ها و تلاش برای تقویت اشتراکات و پیوندها بوده است.
بر خلاف تصوری که در طرف آذری وجود دارد، جو مطبوعات و رسانه‌های ایران نسبت به آذربایجان یک جو دوستانه و برادرانه است، اما شکی نیست که برخوردهای نامناسب رسانهای می‌تواند ملاحظات موجود در رسانه‌های ایرانی را نیز از بین ببرد. رویکرد رسانهای ایران نسبت به جمهوری آذربایجان رویکرد واقع بینانه و منبعث از الزامات ناشی از اشتراکات دو کشور است و متکی به شخص نیست. از همین رو نخبگان طرف آذری واقفند که تلاش برای تعیین تکلیف برای رسانه‌های ایران، تبعات منفی بر مناسبات رسانهای می‌گذارد.
با این وجود با توجه به پتانسیل‌های فراوانی که از لحاظ همکاریهای رسانهای بین دو کشور وجود دارد و با توجه به منافع تهران و باکو برای گسترش مناسبات، معتقدم که با رفع موانع موجود و اصلاح رفتار و توقف تبلیغات ایران ستیزانه، زمینه یک جهش بزرگ در همکاریهای رسانهای وجود دارد.
تاکنون سه موافقتنامه همکاری رسانهای بین ایران و جمهوری آذربایجان امضا شده است. در جریان مذاکرات اخیر در تهران، طرف ایرانی در گفت‌وگوهای صریح و صمیمانه اراده خود را برای گسترش همکاریهای رسانهای در همه ابعاد رسانهای و فنی نشان داد و در واقع این طرف آذری است که باید با اصلاح اقدام اخیر خود، زمینه رسیدن به توافقات مهم رسانهای را فراهم سازد.
تصور می‌کنم با توجه به صحبت‌هایی که آقای علی حسن اف به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور آذربایجان در تهران داشت، دولت باکو خواهد توانست با تصمیمات مستقل روند آغاز شده در همکاریهای رسانهای دو کشور را وارد مرحله جدیدی کرده و مانع از تیرگی مناسبات رسانهای شود.
