تك توران : “بیز کی، مولکو توران، امیری تورکوستانیق،
بیز کی، تورک
اوغلو تورکوک،
بیز کی، میللت‌لرین
ان قدیمی و ان اولوسو، تورکون باشچیسیییق!… ”
(امیر تئیمور)
لیدئرلیک و لیدئر
ان باشدا گلن ایفاده
بودور: بیر کسیم جان‌لی وارلیغی بیرگلشمیش بل‌لی آماجا، سئچگین و آیدین ایستراتئژییه،
بلیرگین بیر یؤنتمه چکمک باشاری‌سینا لیدئرلیک دئییلیر. یوخاریدا سادا‌لانان ایفاده‌نین
روحوندا بیر لیدئرلیک طرزی دایانماقدا‌دیر. او یئرده کی، امیر تئیمور واهید بیر
مولک‌دن – توران‌دان، واهید بیر سوی‌دان – تورک‌دن و اؤزلشمیش گوج‌دن – تورکون
باشچیلیغین‌دان دانیشیرسا، لیدئرلیکده گرکن اوچلو تملین اولوشدورولماسینا چالیشیر.
اؤلکه، اولوس و لیدئر ! گؤروندوگو کیمی بو گلنک یئنی بیر مئتود دئییل‌دیر، بلکه اینسان
توپلوموندا گوج اولوشومون اورتایا گلمه‌سین‌دن باشلایان بیر زکا گلنیی‌دیر. لیدئرلیک
چئشیدلی آچی‌لاردان تانیم‌لانان چوخ ساده و قولای آنلاییش‌دیر. آنجاق تانیملاماغا چالیشان
هر دوشونور، بیر نئچه تمل قاورامی[۱] ایشلتمه‌دن تعریفلمه ایشینی دوزگون یئرینه قویا
بیلمه‌یه‌جک‌دیر. بو تمل قاورام‌لار بون‌لاردان عبارت‌دیر: اورگانیزاتور، پسیکولوگ،
جوشدوروجو، ایستراتئگی و تاکتیک اوزمانی[۲]، ایره‌لی سورولن آماج و ایدئیانین
اؤنجوسو، تئورینی حرکته گتیره بیلن، اؤن گؤرونوش‌لو، چکیجی، ائتگیلندیریجی،[۳] سئچیجی،
یول گؤستریجی، اینسیاتیو‌لی، توپلومچو، عادیل، اینساف‌لی، طرف‌سیز، قاضی، توپلاییجی[۴]،
ایش بیرلیگی یارا‌دان، آپاریچی، یؤنو بل‌لی، خوش سؤزلو، خوش داورانیش‌لی، گونجل ائیتیم‌لی
v.ب.. اولما‌لی‌دیر.
ایستر بو لیدئرلیک بیرئر، ایسترسه قوروپ حالیندا اولسون، بو اؤزل‌لیک‌لره ییه‌لنمکده
زورلانان حقیقی و یا حقوقی شخص‌لر لیدئرلیک اؤلچوسونه سیغا بیلمزلر. بون‌لارا بیر
چوخ اؤنم‌لی فاکتورو دا آرتیرماق گرکیر. چونکی، اونسوز بو اؤزل‌لیک‌لرین بیر آرادا
توتولماسی مومکون اولاسی دئییل‌دیر. بؤیومه، بؤیومه و یئنه بؤیومه ائهتیراسی!! لیدئرلیگین
ان بؤیوک اؤن شرطی‌دیر. بو شرطی میلیون‌لار اینسان ایسترسه ده، یالنیز بیر نئچه اینسانین
کاپاسیته‌سی[۵] و ایچ چکی‌سی بونا یول وئرر. بو اوزدن‌دیر کی، لیدئر هر هانسی
توپلومون ان نادیر و آز تاپیلان مهسولودور.
کسین‌لیکله دونیادا
اوز وئرن بوتون بؤیوک توپلومسال آیاقلانما‌لارین باشیندا، هامان حرکت‌دن دوغان لیدئر
و یا لیدئرلره راست گلممک مومکون‌سوزدور. آسیا‌دان آمئریکایا، آفریقا‌دان آوروپایادک
سوسیال-سیاسال قالخیش‌لارین یوزلرجه چئشیدلی لیدئر آدلارینی سیرالاماق هئچ ده چتین
ایش دئییل‌دیر. اما بو لیدئرلرین هامی‌سی هئچ ده بشریت و حتی اؤز میللتی اوچون
موسبت یؤن‌لو اولمامیش‌دیر. دونیادا چوخ آز لیدئرین آدی اؤز اولوسو و تورپاغیلا یاناشی
گلمکده‌دیر. بو چوخ آز سایدا اولان لیدئرلر اؤز یاشاملاریندان سونرا یاشاماغا باش‌لار
و اؤز میللت و دؤولت سیمگه‌سینه دؤنوشر. چوخونلوقدا اولان لیدئرلر ایسه اؤز زامانین‌دان
سونرا یالنیز نئچه نسیل یادلاردا قالار و زامانلا اونودولار.
۱۹-جو یوزیلین گیریشیله
مودئرن دؤولتچی‌لیک ده اورتایا قونولدو. مودئرن دؤولتچی‌لیک سیستئمی‌نین ایلک دییشیمی
ایسه لیدئرلیک آنلامیندا اولوشماغا باشلادی. بو دئییشیک‌لیک آوروپا و یئنی دؤولتچی‌لیک
یولوندا اولان آمئریکادا تک لیدئرلیگین گوجونو آزالتسا دا، آسیا و آفریقا کیمی قیتلریننین
بیر چوخ اؤلکه‌سینده دوغال دیرنیش‌لرله قارشی-قارشییا دایانمیش‌دیر. دوغرودور کی،
بو یئنی سیستئمه قارشی‌لیق‌لیق وئرن کلاسیک لیدئرلیک (بیرئر[۶] و کؤیچو لیدئرلیک)
کوتله-کوتله سیویل اینسانین اؤلومونه ندن اولدو، اما همان گلیشممیش اؤلکه‌لرین
دورومونا دایانا‌راق هئچ زامان بؤلگه و اؤلکه سینیرینی آشیب، دونیا فاجیعه‌سینه
ندن اولامامیش‌دیر. هالبوکی، آوروپا و آمئریکانین قروپ و پارتی سیستئمین‌دن چیخان
لیدئرلیگین یاراتدیغی دونیا فاجیعه‌سی سینیر بیلمه‌دن میلیون‌لار سیویل اینسانین یاشامینا
سون قویموش، بشریتین مین ایللر بویونجا الده ائتدیک‌لرینی آرا‌دان قالدیرمیش‌دیر.
آوروپا و آمئریکا دؤولت‌لری دونیا اوچون یئنی لیدئرلیک سیستئمی، دئموکراسی،
سئکولاریزم، چاغداش‌لیق، اینسان حاق‌لاری، دوشونجه اؤزگورلوگو، اؤنجول تئکنولوژی و
بو کیمی مودئل‌لری اویغولاماغا چالیشیرلار. آنجاق، اصلینده بون‌لارین بیر اوستو
قاپا‌لی سؤمورگچی سیستئم اولماسی کیمسه‌یه گیزلی دئییل. گلیشمیش دؤولت‌لر، گئری
قالمیش اؤلکه‌لری الده ساخلاماق اوچون، ائییتیم آلمیش یئرلی سیاستچی‌لری اؤز ائتگی‌لری
آلتینا چکمکله ایستدیگی ایستراتئژیک یؤنتم‌لری بو اؤلکه‌لرده اویغولایا‌جاق و گئنیش
تبلیغات آراج‌لاری ایله ایستنیلن سونوج‌لارا وارا‌جاق دوروم‌لار یارا‌دیرلار.
سؤزسوز کی، یئنی چاغین سؤمورگچی‌لیک مئتودلاری‌نین ان بیرینجی آددیم‌لاری محض لیدئر
یاراتما پروسسئسی‌دیر. آنجاق، بو او دئمک دئییل کی، بون‌دان سونرا باغیم‌سیز و یالنیز
میللتینه باغلی اولان لیدئرلرین بولونماسی مومکون‌سوزدور.
۲۰-جی یوزیللیگین
باشلانماسی ایله دونیا، یئنی‌لشمیش دؤولتچی‌لیک مئتودلاری ایله تانیش اولور. گنج
تئکنوگرات‌لارین سیاسال آلان‌لاردا سیچراییشی آوروپانی بورورور. یئنی سوسیال گلیشمه‌نین
ایلک آشاماسی سونوجون‌دان ایره‌لی گلن سیاسال قروپ، توپلولوق و ایدئولوژیک لیدئرلیک‌لرین
دوغوشونا ندن اولموش‌دور. آنجاق بونا باخمایا‌راق یئنه ده تک لیدئرلیک رولو گئنیش
آلاندا اؤزونو ساخلامیش و گئری قالمیش اؤلکه‌لرده اؤلچوسوز دیسپوتیزم[۷] دوام ائتمیش‌دیر.
دیسپوت جومهورچو لیدئر، تک یؤن‌لو دئموکراسی لیدئری، کلاسیک مونارخی[۸] لیدئر،
آوروپا تیپ‌لی سیموولیک مونارخی لیدئر، تک پارتی لیدئری، تک یؤن‌لو میللی-آزادلیق
لیدئری، دینسل لیدئر، قبیله، عائله، جینسل و بو کیمی لیدئرلیک‌لرین تیپیک اولا‌راق
دیکته لیدئر اولماماسی مومکون دئییل‌دیر. بئله لیدئرلیک‌لری مشغول ائدن سورون ایسه
دوغال اولا‌راق اؤلکه‌نین دورومو دئییل، یالنیز اؤز دوروم‌لاری اولموش و هله ده
اولماقدا‌دیر. بو تیپ‌لی لیدئرلر، اؤلکه‌نین بوتون مادی و معنوی چیخارلارینی منیمسر
و یئری گلمیشکن اؤز میللتی‌نین ضدینه دونیانین سؤمورگچی کاپیتال و مافیا شبکه‌لری
ایله ایشبیرلیکچی‌لیک یاپار. تک لیدئرلیک سیستئمی‌نین دوغرو ویا یالنیش اولماسی
قونوسوندا بل‌لی اؤلکه‌نین دورومونون نه اولدوغو بؤیوک اؤنم داشیییر. بیر سورونون
ایکی یانیتی بل‌لی اولما‌دان لیدئرلیک اؤلچولرینی اله آلماق اولماز. بئله کی، بل‌لی
بیر اؤلکه‌نین لیدئر سئچمه سیستئمی‌نین بیرئی، یوخسا گلنک اوزرینده قورولماسی بل‌لی
اولما‌لی‌دیر. آوروپا ۱۶-دان ۱۸-جی یوزیل‌لیک‌لرده آیدین‌لیق حرکاتی‌نین قلبه‌سیله
بیرئیسل‌لیک‌دن یانا اولدوغونو دئدی. آسیا ایسه، هله ده گلنکسل یوخسا بیرئیسل
اولمانین آراسیندا قالماقدا‌دیر. ائله بو اوزدن آسیادا تک لیدئرلیک، آوروپادا ایسه
توپ‌لو لیدئرلیک آنلاییش‌لاری سوسیال-سیاسال آلانین آچاری اولا‌راق گؤرونمکده‌دیر.
گؤروندوگو کیمی روم و یونان دیشیندا آسیا‌دان چوخ گئج باشلایان آوروپا میفولوژی‌سی،
چوخ ارکن ده کوتله ادبیاتی صحنه‌سین‌دن سیلینمه‌یه باشلاییر. چونکی، میفیک ادبیات یئنی
باتی سیاسال-سوسیلوژی سیستئمی ایچینده یئرلشمه ایمکانین صاحب اولاماییر. باشقا
آنلاملا دئسک، آرتیق باتیدا تک قهرمان‌لیق دؤورانی حقیقی گوندم‌دن دوشه‌رک مجازی
دونیانین زئهینسل آسسیمیله و سینیرسیز تیجارت گلیر آلانیندا گنج‌لییه مالیک اولموش‌دور.
اؤرنک اولا‌راق هر گون سای‌سیز مجازی قهرمان‌لارین بیلگیسایار و چئشیدلی اویون
ملزمه‌لری آراجی‌لیغی ایله یاییلماسینی گؤرمکدییک. آرتیق، یئنی میفولوژیک آنلامینی
یالنیزجا هیجان وئریجی اینتئرنئت و بزن سینئما پرده‌سینده گؤرمک اولور. حال بو کی،
هله ده، آسیا، آفریقا و حتی لاتین آمئریکادا اولان بیر چوخ توپلومدا میفیک قهرمان‌لارا
احتیاج دویولماقدا‌دیر. بو میفیک قهرمان‌لار، زولومکار حاکم‌لره قارشی میللت ایچینده
دیرنیش و داورانیش اؤرنیی اولور. او، ازگین کوتله‌نین آیاقلانماسیندا بؤیوک رول اویناییر.
اؤزگورلوک و باغیم‌سیزلیق سیموولونا چئوریلیر. همین توپلوم‌لاردا بو مجازی لیدئرلر،
نه اینکی اونودولمور، حتی گون‌دن-گونه یوکسلیب اینانج قایناغی اولارکن ایلاهیلشیر
و قودسال بیر وارلیغا چئوریلیر. ائله تانیق اولدوغوموز ۱۷-۱۸-جی یوزیل‌لیک‌لرده،
همین میفیک قهرمان‌لار اسیر میللت‌لرین توپارلانماسیندا بؤیوک رول اوینارکن وار
اولان لیدئرلرین یارانماسینا تکان وئریر.
آوروپا ایمپئراتورلوق
سیستئم‌لری‌نین آرا‌دان گئتمه‌سیله توپلوم‌لارین لیدئرچی‌لیک سیستئمی اینسان‌لارا
آزاد کیم‌لیک و اؤزلوک باغیشلادی. اینسان و توپلومون کلاسیک یاشام سورجی دییشمه‌یه
باشلادی. کیلیسا دیشیندا دوشونجه و ائیلم اؤزگورلوگو لایک و ایسکولار اینسانین
دوغوشونا آلان یاراتدی. ایمپئراتورلار اسارتینده اولان توپلوم‌لار یئنی دؤولت-میللت
فورماسینا ییه‌لنه‌رک بیرئی و توپلوم آراسیندا اولان اؤزگور یاشام سیستئمی‌نین یارانماسیندا
اورتاق اولدولار. کیلیسا و دینسل حاکم‌لیک اؤز ایچینه سیخیشدیقجا دئموکراتییا
دوغولدو. آنجاق بو ایشین سونو اولمادی. کیلیسا دیسپوتیزمینی عوض ائدن سیاسال و
اردو دیسپوتیزمی یولدایدی. بونا باخمایا‌راق دئییشن توپلوم گلنیی گونو-گون‌دن دییشیرکن
یئنی و چئشیدلی بیرئی گؤستری‌لر اورتایا چیخدی. توپلوم‌لارین گلیشمه‌سیله توپ‌لو لیدئرلیک
ده گلیشدی، توپ‌لو اؤندرلیک تک لیدئرلیغه اوستون توتولدو. چئشیدلی پارتی‌لرین، سوسیال
و سیویل قورولوش‌لارین یارانماسییلا اینسان‌لاردا اؤزگورلوک ایراده‌سی گوجلندی. بو
گوجون توپارلانماسی نتیجه‌سینده کلاسیک و گلنکسل حاکمیت‌لره قارشی کوتله دیرنیشی یئنی
لیبئرالیزمه یول آچدی. آرتیق اولوس-دؤولت آشاماسی یولدا ایدی. بو آشامانین ان باریز
سونوجو ایسه گنج لیدئرلر توپ‌لوسونون اورتایا چیخماسی ایدی. سؤزسوز کی، هامان
قوروم‌لارین ایچینده ده کسگین و اوستون لیدئر و یا لیدئرلرین اؤنه چیخماسی و هامان
لیدئر و یا لیدئرلرین علیله دیسپوتیزمین یارانماسینی دا آیدینجاسینا گؤرمک مومکون‌دور.
آیدین‌لیق چاغی‌نین آوروپادا ایرلیلدیگی بیر زاماندا بارماق سایدا استثنا دیشیندا
آسیا و آفریقا دا تام قاران‌لیق حاکم ایدی.
آوروپادا لیدئرلرین
یوکسک ائییتیم مرکزلرین‌دن چیخماسیلا بیر زاماندا آسیا و آفریقانین توپلوم قاراوول‌لاری
میدان‌لاردا، کؤی‌لرده ظاهر اولور. اونسوز دا بون‌دان باشقا یول یوخ ایدی. چونکی،
ائییتیم مرکزی اولمایان بیر بؤلگه‌نین قهرمانی دا ائییتیم‌سیز اولا‌جاق‌دیر. شوبهه
یوخ‌دور کی، تپدن–دیرناغا ساوادسیز اولان بیر توپلوم‌دان هر هانسی سیستئملشمه ایراده‌سینی
گؤزلمک اولاماز. بئله توپلوم‌لاردا لیدئرلیک فاکتورو یالنیز شخص‌لرین اوزرینه دوشن
بیر قهرمان‌لیق‌دیر. بو اوزدن بئله توپلوم‌لاردا لیدئر یالنیز قارشی‌سیندا دوران
دوشمنه دئییل، هم ده اؤز اولوسونا قارشین جاببار حاکم اولما‌لی‌دیر. چونکی، ائییتیم‌سیز
بیر توپلومدا لیدئرین بیر ایگید ار اولماسی گرکیر. او اؤز قورخمازلیغی و قهرمانلیغییلا
کوتله‌دن فرق‌لنیر. او قوتسال، تانری کؤلگه‌سی، پیغمبر و ایمام اولا بیلر. اونا
توخونماق سوچ‌دور و بو باغیشلانماز سوچون قارشی‌لیغی اؤلوم‌دور. بو اوزدن هر جان‌لی
و جان‌سیز نسنه اونون‌دور. اؤلکه، تورپاق، دؤولت و اولوس هامی‌سی فرقلنمیش و
قوتساللاشمیش باشچییا عاییددیر. بل‌لی اولدوغو کیمی توپلوم لیدئرلیگی هامان
توپلومون اؤلچو میقیاسیله اؤلچولمه‌لی‌دیر. پاتریس لومومبو کونقونون میللی-ایستیقلال
لیدئری اولا‌راق اؤلکه‌سی‌نین آزادلیغینی آفریقانین آزادلیغیندا گؤروردو. او، ایستراتئژیک
پلانی‌نین آفریقا‌دان چوخ اوستون اؤلچولرده اولماسینی یاخشی باشا دوشور و قیسسا بیر
زامان ایچینده جادی-جنبر ترفتارلاری علیله اؤلجغینی بیلیردی. پاتری‌سین لیدئرلیک یئتئنئیی[۹]
او زامانکی آفریقایا چاتابیلمه‌دی، چونکی، اونون یانیندا اولان آز سای‌لی آوروپا
ائغیتیم‌لی لیدئرین آفریقا کیمی قاران‌لیقدا قالان بیر بؤیوک هندوره یئتمز ایدی.
پاتریس آوروپادا ائیتیم آلدیغینا گؤره، یاشادیغی توپلوما آوروپا آچی‌سین‌دان باخیردی.
او بیر سیاسی آفریقا لیدئری اولماق‌دان داها چوخ بیر رومانتیک دئوریمچی دئموکرات
شاعر کیمی داورانیردی. بو اوزدن دئموکراسی‌دان بوش اولان میللتی طرفین‌دن سئویلسه
ده، بیلیمسل اولا‌راق منیمسنمه‌دی. بونا گؤره کی، میللتین گلنکسل باخیشی‌نین تام دیشیندا
ایدی. او آوروپا ائییتیمی آلسا دا، آوروپا‌لی دوشمن‌لری طرفین‌دن اؤلدورولدو.
آذربایجاندا آزادیستان
حکومتینی قوران شئیخ م. خیابانی بیر سیاسی لیدئر اولماق‌دان داها چوخ، بیر رومانتیک
دئموکرات ایدی. او، سانکی آوروپادا یاشیر کیمی، آچیق میتینق‌لر یولا سالیر، سیاسی
ادبیات یارا‌دیر، میللتی دئموکرات اولماغا، باریش و حضور ایچینده یاشاماغا چاغیریردی.
بؤیوک موجاهید، مورتجئ‌لر قارشی‌سیندا بؤیوک کوتله بیرلیگی یاراتماق، میللی و یا
تجددود اردوسو قورماق، سویداش اتفاق‌لارا آچیق باخماق یئرینه، دابان‌سیز سیاسی
حاکمیت یاراتماغا اوستونلوک وئره‌رک بو دفعه پاتریس لومومبو تالئی آذربایجاندا یاشارکن،
خیابانی دا، ایناندیغی یالانچی دئموکرات‌لار – اصلینده ایرقچی فارس‌لار- طرفین‌دن
نامردجه‌سینه شهید ائدیلدی. بورادا یازار اوچون ان اؤنم‌لی اولان مسئله تجروبه‌دیر.
اصلینده بئله دوروم‌لارین آذربایجان میللی حرکاتیندا بیر داها تکرار اولماماسی
اوچون درین آراشدیرما‌لارا بؤیوک احتیاج واردیر.
الدا اولان وئری‌لره
گؤره، خیابانی حرکتی ده اؤزون‌دن قاباق و سونراکی حرکت‌لر کیمی بؤیوک اؤلچوده
تورکچولوک دوشونجه‌سین‌دن یوخسول اولموش و یؤن بلیرگه‌سینی سونا دک الده ائده بیلممیش‌دیر.
خیابانی‌نین تبریزده قاپانیب-قالماسی دا باشقا اؤنم‌لی اولومسوزلوق‌لاردان بیری ایدی.
حاکمیتین آذربایجانین باشقا بؤلگه‌لرینه دویارسیز داورانیشی دا آغیر بدل‌لره ندن
اولموش‌دور. بئله کی، تئهران حاکم‌لری بو فورصت‌دن یارارلانا‌راق یئرلی خان‌لاری
تبریزه قارشی عصیان‌لارا قال‌دیرا‌راق خیابانینی تکلنمه‌سینه ندن اولموش‌دور. ائله
بو اوزدن، دوشمن چوخ ساده‌لیکله آذربایجانلا دئییل، ساده‌جه تبریزله هئسابلاشما‌لی
اولموش‌دور. بون‌لاری گؤرمکده اولان خیابانی، تئهرانین سیاسی شانتاژلاری‌نین قارشی‌سیندا
اؤزونو ایتیره‌رک آردی-آردینا یالنیش آددیم‌لار آتمیش‌دیر. بئله کی، اؤنجه آذربایجان
آدینی آزادیستانا چئویره‌رک قوزئی‌دن فرق‌لی ژئست اورتایا قویموش، سونرا آنادولو
تورک‌لری سارین‌دان اوزانان بوتون دوستلوق اللرینی گئری قایتارماقلا ایران مرکزلی
گؤستری‌لره ال وورموش‌دور. بو ایسه، تئهران مورتجئ‌لری‌نین ان بؤیوک آرزوسو ایدی.
باشقا دئییمله، تئهران، آذربایجانین ان بؤیوک خان‌لارینی – اؤرنک اولا‌راق قاراداغ
خانی، امیر ارشد- خیابانی‌نین اوزرینه قالدیرارکن، او، قوزئیده و تورکیه‌ده اولان
گرکن یاردیم ایمکان‌لارینی هئچه سایمیش، ا. امین رسول‌زاده‌لرین،“ایتتیهاد-ترقی„
و“گنج تورکلر„ین ماراق‌لارینی گئری چئویرمیش‌دیر. بئله‌لیکله، آذربایجان تورک‌لوگو
اوچون یارانان بیر باشقا شانس دا الدن گئده‌رک، اولوسوموزون یئتیشدیردیگی بؤیوک
اوغول‌لاردان بیر ده ایرانچی‌لیق ایدئولوژی‌نین باتاقلیغیندا بوغولموش‌دور.
اولوسال لیدئرلیک
میللی لیدئرلیک
رولو ان اسکی چاغ‌لاردان تورک ائللری‌نین تالئ و آلینیازی‌سینی جیزمیش، بو ائللرین
اؤزگور و یا کؤله یاشاماسینی دامغالامیش‌دیر. تورک کیم‌لیگی هئچ زامان لیدئرلیک
فاکتورون‌دان بوشالمامیش، بوتون زامان‌لاردا لیدئرلیک سیستئمی ایچینده یاشامیش‌دیر.
تورک ائللری‌نین ان گوج‌لو چاغ‌لاریندا اؤنجول شخصیت خاقان اولموش، چئشیدلی زامان‌لاردا
ایسه خان‌لار، بئی‌لر، پاشا‌لار، آغا‌لار v.ب. تیپ‌لی لیدئرلیک‌لر تورک توپلولوق‌لارینی ایداره ائتمیش‌دیرلر.
دوشمن‌لره قارشی دیرنیش، تورپاق و میللی وارلیغا قارشی تجاووز ائدن قونشولارلا کسینتی‌سیز
ساواشا گیرمک، اؤلکه ایچی دوزنی یاراتماق، بؤیومه ائهتیراس ایله یولا چیخماق،
حکومت سینیرلارینی گئنیشلن‌دیرمک و بو کیمی چابا‌لار قدیم تورک لیدئرلیگی‌نین ده یر
اؤلچوسو اولموش‌دور.
تاریخسل ایزلره
گؤره، ۷-مین ایللیک تورک مدنیتی‌نین گئنیش سینیرلاری، اونون دؤولت سینیرلاریندان
داها گئنیش اولموش، باشقا سوی‌لو میللت‌لرین دؤولت اولماسیندا دا عوضسیز ائتگی
بوراخمیش‌دیر. همین ائتگی‌نین نتیجه‌سی اولا‌راق بیر چوخ زامان‌لار چئوره دؤولت‌لر
کؤنول‌لو اولا‌راق تورک سوی‌لو دؤولت‌لرین گوجونه سیغمیش، اؤزلرینی قونشو توپلوم‌لارین
یوروشون‌دن اوزاق ساخلامغا چالیشمیش‌لار. بو دا اؤزلوگونده بؤلگه‌ده تابئچی‌لیک
فاکتورونو اورتایا گتیریب، تورک ایدارچی‌لیگی‌نین گئنیش‌لیگینه و بؤیوک لیدئرلرین یئتیشمه‌سینه
ندن اولموش‌دور. بئله کی، تابئیینی قورویان تورک دؤولتی، تابع توپلومون اردوسونو،
حاکمیتینی و میللی تابانینی گوجلن‌دیرمک اوچون او توپلوم‌لارا ائییتیمچی‌لر،
ساواشچی‌لار و ایدارچی‌لر گؤندره‌رک یئنی لیدئرلرین ده یارانماسیندا گوج‌لو رول اویناییردی.
چئشیدلی اؤلکه‌لرده
ایدارچی‌لیک ائییتیمینی گوجلن‌دیرن شخص‌لرین یئتیشمه‌سی بیر چوخ زامان اؤلکه ایچی
دوشمنچی‌لییه یول آچیر، ایچ ساواش‌لارا، آنا توپلوم‌دان قوپما‌لارا، کؤچ‌لره، یئنی
توپلوم‌لارین یارانماسینا و یئنی-یئنی تورک توپلولوق‌لارین اورتایا گلمه‌سینه ندن
اولوردو.
دایانما‌دان سیاسی
توتومونو گوجلن‌دیرمک یولوندا چابا گؤسترن گنج لیدئرلر چوخ زامان‌لار بؤیوک لیدئرلرین
قارشی‌سیندا دایانا‌راق گوج ساواشینا قالخیب بئله‌لیکله اؤلکه‌نین یؤنونو دییش‌دیریردی‌لر.
گنج لیدئرلرین یئتیشمه‌سیله گوج آلانی دا دئییشیر، توپلوم ایچینده رادیکال داورانیش‌لار
یارانیردی.
بوگون، تورک
توپلوم‌لاری، اوزون زامان میللی ائ`تیبارینی ایتیرمک ندنیله گئنیش مودئرن لیدئرلیک
سیستئمین‌دن اوزاق قالمیش‌دیر. ایسلام هئگئمونلوغون‌دان درین داربا گؤرموش تورک لیدئرلیک
سیستئمی، اؤز اسکی آهنگینی ایتیرمیش، اولوسال دنگه‌لر اوزرینده لیدئرلیک قورما بیلیمینی
بؤیوک آلاندا الدن وئرمیش‌دیر. بو اوزدن تورک توپلولوق‌لاری شخ‌لره اوز توتا‌راق لیدئرلیک
بوش‌لوغونو دولدورماغا چالیشمیش‌لار. بو چالیشما‌لار بعضی زامان‌لار بؤیوک تک لیدئرلیک
اؤرنک‌لرینی ( آتاتورک ) دونیایا سونموش اولسا دا، چوخ زامان‌لار لیدئر دئییل،
کؤروکلنمیش باشچی‌لاری میللته حاکم ائتمیش‌دیر. بیرینجی تیپ میللی لیدئر اؤرنیی میللتیمیزین
اخلاق، حقوق و بیلیمسل گلیشمه‌سینده بؤیوک رولو اولسا دا، ایکینجی تیپ ایسی میللتیمیزین
دئییل، اؤز دار ماراق‌لارینی اوستون توتا‌راق، میللی ده یرلریمیزین و اولوس چیخارلاری‌نین
ایره‌لیلمه‌سی یولوندا چابا گؤسترممیش‌دیر. بیرینجی اؤرنک، میللتیمیزین ایچینده
گئنیش دئموکراتیکلشمه، چاغداش‌لیق، لایک‌لیک و مدنی دوشونجه میدانی آچسا دا، ایکینجی‌سی
توپلومو سیخیش‌دیرماقلا، میللتی اؤز هاقلاریندان اوزاق ساخلاماقلا، جمعیتین حرکت‌دن
دوشمه‌سینه ندن اولموش‌دور. آذربایجان تورک‌لوگو، اوزون زامان بئله تالئ‌سیزلیگی یاشامیش‌دیر.
اسارت چمبرینده قالان میللتیمیز ایستر قوزئیده، ایسترسه گونئیده دؤولت سیستئمین‌دن
اوزاقدا قالدیغینا گؤره، تکجه سیاسی لیدئر دئییل، بوتون آلان‌لاردا یئتگین اینسان‌لارینی
الدن وئرمیش، زامان-زامان ایشغالچی دوشمن‌لرین اوجسوز-بوجاق‌سیز رئپرئسیا‌لارینا[۱۰]
اوغرامیش‌دیر. دوشمن‌لر میللتیمیزین ایچینده اویغونسوزلوق یاراتماق اوچون اؤز اللرینده
ائییتیم گؤرموش یؤنتیم‌لری میللتیمیزه حاکم کسمیش، آیدین‌لاری، سیاستچی‌لری، ایش
آدام‌لارینی و بوتون رهبرلیک آلان‌لارینی اؤز گوج مرکزینده ساخلاتمیش، دیرنیشچی‌لری
ایسه یاشام‌دان اوزاقلاشدیرمیش‌دیر. بو اوزدن میللت و توپلوم ایچینده یارانمیش
دورغونلوق‌دان دولایی، هر هانسی اردم‌لی، ده یرلی لیدئر یارادا‌جاق اؤلچو، اولوم‌سوز
ویا ان آزین‌دان چتین دوروما دوشموش‌دور. ۲۰-جی یوزیللیگین تانینمیش دوشونورو احمد
آغاوغ‌لو دئمیشکن: “میللی شخصیتی یالنیز حرکت‌سیزلیک اؤلدورور. ایستر فردلرده و ایستر
میللت‌لرده حیات نه قدر قاتی و قوت‌لی‌دیرسه، شخصیت ده او نیسبتده ضیاده‌دیر. قلبی‌نین
هیجان‌لارینی یئنی آهنگ‌لرله سؤیلمه‌ین زکا و آغلی‌نین مهسوللارییلا اینسان‌لیغی
وئریم‌لی، قودرت‌لی اولمایان، فعالیتی‌نین مئیوه‌لرینی عمومی بازارا چیخارا بیلمه‌ین
جمعیت‌لر هانسی شخصیت‌دن، هانسی اؤزلوک‌دن سؤز ائده بیلیرلر”.[۱۱]
لیدئرلیک چئشیدلری:
بل‌لی اولان، دونیادا
اوچ گنل لیدئرلیک چئشیدی تانینماقدا‌دیر:
۱) آوتوکراتیک[۱۲]
لیدئرلیک.
۲) یاریم
آوتوکراتیک لیدئرلیک.
۳) دئموکراتیک لیدئرلیک.
۱. آوتوکراتیک لیدئرلیک.
حاکم اولدوغو
توپلوما سئچمه حاقی تانیماز.
حاکم اولدوغو
توپلومدا کیشیسل چیخارلارا قارشی گلر.
هر هانسی توپلوم
ایرلیلییشین‌دن قورخویا دوشر.
ان اوفاق آزادلیق‌لارا
قارشی گلر.
سورک‌لی اولا‌راق
توپلوم قورخوسو یاشار.
توپلومون بوتون
داورانیش‌لارینی کونترولونا آلار.
توپلومو سوس‌دورماق
اوچون سورک‌لی قوندارما تهلوکه سیقنا‌لی یارادار.
توپلومون کوتله
هدفینی، اؤز هدفی یؤنونه چکر.
اؤز آماجینی و
هدف‌لرینی الده ائتدیگی گوچ کانال‌لار واسطه‌سیله کوتله ایچینده قبول ائتدیرمه‌یه
چالیشار.
توپلومدا اولوسال
هدف دئییل، لیدئر هدفی حاکم اولار.
توپلوما اینانمامادیغی
اوچون، آرخایین‌لیق و تهلوکه‌سیزلیک مرکزلرینی یالنیز اؤز علینده توتار.
توپلومو سورک‌لی
سارسینتییا و پاسیو‌لییه چکمکله توپلوم ایچینده آلتیرناتیوچی‌لیک روحونو آرا‌دان
قالدیرار.
توپلوم ایچینده
بؤیوک تاب`ئچی کسیمین یارانماسینا شرایط یارادار.
توپلومو اخلاقسل‌لیک‌دن
اوزاقلاشدیرار، سیاسال و سوسیال روشوتچی‌لیگی یایغینلاشدیرار.
توپلومون یاشام
طرزی و گئچینیش اؤلچوسو لیدئرین گوج‌لو و یا گوجسوزلوک دورومونا باغلانار.
توپلوم ایچینده
آشیری ائلیتچی قات یارادار و اؤزونه باغلی ائلیت طبقنی میللته حاکم ائدر.
ائتنیک
قوروپلاشما‌لارا چوخ بؤیوک آلان یارادار. ائتنیکسل پروبلئم‌لر ایله میللتین بیرلیگی
و گوجونو آرا‌دان قالدیرار.
ایدئولوژیک تخریباتلا
میللتین دیسپوتیزمه قارشی یؤنه‌لیک گوجونو پارچا‌لار و گرکن زامان‌لاردا دینسل و
تریقت ساواشی یولا سالار.
V.ب.
۲. یاریم
آوتوکراتیک لیدئرلیک
توپلومدا اؤلچولو
آزادلیق‌لارا یول وئرر.
توپلومو یاراتدیغی
دینامیک قروپ‌لار علیله کونترولدا ساخ‌لار.
توپلومون گؤردوگو
ایشلره دئییل، ایشلردن آلینا‌جاق سونوج‌لارا ال قویار.
کونترولوندا
اولان عکس گوج مرکزلری یارادار.
ائکونومی
کونترولو الده ساخلاماقلا، توپلومون سیاسی ایراده‌سینی اؤز خئیرینه چئویرمه‌یه چالیشار.
اوزده اؤزگور
اولان اوردونو، قانون وئریجی مرکزلری، محکمه اورقان‌لارینی گیزلی کونترولدا
ساخلاماقلا، گرکن زامان اؤز خئیرینه یارارلانار.
توپلومدا کونترول‌لو
دینامیک‌لیک یارادار. اؤز حاکم‌لیگینه ضررسیز اولان یئرلرده اینسان‌لارا فعال‌لیق
ایمکان‌لاری وئرر.
مئدیا و کیو-ی[۱۳]
کونترول‌لو فاللیغا چکیر، اونلاردا سینیرلی جسارت یارادار.
توپلوم هدف‌لرینی
کیچیتمکله، اورتا و قیسسا هدف‌لره میدان آچار.
توپلومون درینه
گئتمه‌سی‌نین قارشی‌سینی یاریم دئموکراتیک اصول‌لارلا اؤنلمه‌یه اوستونلوک وئرر.
کیشیسل[۱۴] و فردی
دیسپوتیزمه سوسیال دیرچلیش‌دن داها چوخ کؤنول وئرر.
اینسان‌لارین یئرلی
و کیچیک آلانلیاردا فعال اولما‌لارینا ایمکان وئرر.
توپلومون فعال‌لیغینا
احتیاجی اولان زامان، آزادلیق‌لاری داها گئنیشلندیرر.
گرکی اولمایان
زامان توپلوم آزادلیق‌لاری دا دارا‌لار.
بو چئشید لیدئرلیک
موهافیزچی سیاست‌لریله تاب`ئ‌لرینی ده اؤز سیاستی آرخاسینا چکمه‌یه چالیشار.
V.ب.
۳. دئموکراتیک لیدئرلیک.
توپلومون سونوجا
وارا‌جاق ایشلرینه طرف‌سیز نظارت ائدر.
توپلومدا
قانونوئریجی‌لیک روحونو یوکسلده‌رک حقوق قورال‌لاری قورار.
قانوندا تانینان
فردی حاق‌لارا یایقین‌لیق وئرمکله، توپلومدا دئموکراتیک کالئکتیو‌لیک روحو یارادار.
یئرلی اورقان‌لاردان
توتموش، حاکمیت دایرلریندک سئچمه و سئچیلمه گلنیی اولوشدورار.
توپلومون ایراده‌سینی
اؤز ایراده‌سی یؤنونده دئییل، قانون سینیرلی یؤنده یورودر.
توپلومدا گیزلی
گلیشمه دئییل، آیدین و آچیق گلیشمه آلانی ساغ‌لار.
گنل یاشام قورال‌لارینی
فردلرین ایراده‌سی‌نین اورتاق چیخیشینا گؤره دوزنلیر.
توپلومدا اولوسال
ایراده‌یه چئوریلن یوکسک ایدئیا لیدئرین دئییل، توپلومون سایی‌لار.
لیدئر توپلوم ایراده‌سینی
هدفه داشیماق اوچون گئچیجی آراج[۱۵] دوروموندا اولار.
لیدئرله، توپلوم
آراسیندا گئنیش آرا اولماز.
یوکسک مقصده
وارماق یولوندا بوتون توپلوم دینامیک اولار.
توپلوم ایدارچیلیگینده
گنجلیگین بؤیوک رولو اولار.
اینسان‌لارین ویج‌دان
و دوشونجه اؤزگورلوک‌لری توخونولماز ساییلیر.
مئدیا و کیو
فرددن دئییل، قانون‌دان آسی‌لی اولا‌راق اؤزگورلوک سینیرینا باغلانار.
توپلوم، کوتله‌نین
یوکسلیشیله گلنکسل دئموکراسییه ال تاپار.
اؤلکه، فعال
کوتله حسابینا یوکسه‌لر. بوتون سوسیال و سیاسال آلان‌لاردا اؤرنک حالینا گلر.
لیدئرلیک، چئشیدلی
دوشونجه‌لری آنایاسا چرچیوه‌سینه یئرلشدیرر و اونلارین اؤزگور یاشاماسی اوچون دیسکوسیا‌لارا،
گؤستری‌لره و گئنیشلنمه‌سینه میدان آچار. اولوسال قازانج اوچون اورتاق امکداش‌لیق
اورتامینا اوستونلوک وئرر.
دؤولتین سئکولار
و لایک یاپی‌سینی بوتون سوسیال-سیاسال پروپاکاندا‌لاردان[۱۶] اوزاقدا توتماغا چالیشار.
توپلوم ایچینده
ائکونومیک پای‌لاشیمین حاکم اولماسی اوچون سیویل توپلوم قورولوش‌لارینا، ایش سئندیکا‌لارینا،
باغیم‌سیز وکالت دایره‌لرینه حقوقی ایستاتیستیک یاراتماغا چالیشار.
V.ب.
گونئی آذربایجان
میللی حرکاتی و لیدئرلیک
ایلک گؤرونوشده
سادالانمیش تیپیک لیدئرلیک‌لرین (ایستر فردی، ایسترسه توپ‌لو) اؤزگور و باغیم‌سیز
توپلوم‌لارا عایید اولدوغو نورمال گؤرونسه ده، شدته اوغرامیش توپلوم‌لار اوچون ده
دوغال اولماسی‌نین آلتینی دؤنه-دؤنه چیزمک[۱۷] گرکیر. بئله اولمایان دورومدا، حاق‌لی
اولا‌راق بو سورغو اورتایا گلبی‌لر کی، گونئی آذربایجان کیمی اسارتده اولان بیر
توپلومون بو چئشیدلی لیدئرلیک تیپ‌لری ایله نه ایلشگی‌سی اولابی‌لر؟ سؤزسوز کی، لیدئرلیک
فاکتورو ایستر اؤزگور، ایسترسه ده اؤزگورلوغو زدلنمیش توپلوم‌لار اوچون اؤزل گرکن‌لییه
دایانا‌راق واز کئچیریلمز بیر سیاسال تمل‌دیر. زامانین‌دان، دورومون‌دان و ایستراتئژی‌سین‌دن
آسی‌لی اولمایا‌راق بوتون توپلوم حرکاتی‌نین لیدئر و یا لیدئرلره احتیاجی واردیر.
تکی بئله بیر سورغو اورتایا گله بیلر کی: آذربایجانین گونئیینه گؤره، یوخاریدا
سادا‌لانان هانسی لیدئرلیک اویغون گؤرونه بیلر؟ بو چوخ اؤنم‌لی سورغویا یانیت
وئرمه‌دن اؤنجه، آذربایجانین یئرلشدیگی گنل گئو جوغرافیک، گئو پولئتیک دورومونو
چئشیدلی آچی‌لاردان آراشدیرما‌لی، بو باتاق‌لیق‌دان چیخما یول‌لارینی اؤیرنمک گرکیر.
یالنیز بو آشاما‌دان گئچه‌رک یئنی‌چاغ آذربایجان لیدئرلیگی‌نین اؤرنک‌لری الده
اولونا بیله‌جک‌دیر. گونئیده لیدئر اولگوسو هانسی تمل‌لر اوزرینده اولوشما‌لی‌دیر؟
بو اویغولامانین یؤنتمی دوغرو تمل‌لر اوزرینده قورولارسا، آزرنایجانین میللی-سیاسی
آلانیندا نه کیمی یوکسلیش‌لر اولابی‌لر؟
کسین‌لیکله لیدئرلیگین
گلیشمه‌سی بل‌لی توپلومون دیری‌لیگی و آکتیو‌لیگی ایله باغلی‌دیر. بیر توپلومون (ایستر
اسیر، ایسترسه اؤزگور) آکتیو‌لیک درجه‌سی، او توپلومون لیدئر دوغوشونون ان دوغال
اؤلچوسودور. میللی (قورتولوش) ویا سیاسی (دئموکراسی) موجادیله‌ده آردیجیل آکتیو‌لیک
سورن توپلوم‌لار ایچینده لیدئرلیک یئتیشدیرمه سورجی دورما‌دان داوام ائده‌رک
دئموکراتیک سیستئم حالینا گلر. ترسینه، اؤلو توپلوم‌لارین ایچ و دیش چکی‌سین‌دن آسی‌لی
اولمایا‌راق لیدئر یاراتما کاپاسیته‌سی آشاغی اؤلچویه یئنه‌جک‌دیر. آوروپادا یئرلشن
بیر چوخ کیچیک توپلوم‌لارین بؤیوک دؤولت‌لر کونترولوندا اولماسی یئنی لیدئرلیک یاراتما
سیستئم‌لرینی اورتایا گتیرمیش‌دیر. بئله توپلوم‌لار ان اوستون دورومدا لیدئرسازلیق
پرویئکتی یولا سالیر، اونیوئرسئتئت‌لرده پولیتیک لیدئرلیک کورس‌لارینا داها هیز
وئریر. هئچ پراکتیک تجروبه قازانمایان لیدئرلر یؤنتیلیر. حتی بعضی حال‌لاردا
توپلوما بیچیملنمیش لیدئرین دیلی و یاشام طرزی ایله توپلومون دیلی و دوشونجه فلسفه‌سی
تام بیر-بیریله قارشی حالا گله بیلیر. بئله لیدئرلیگین توپلوما وئردیگی خیدمت‌لرین،
دونیا ایستانداردلی اولماسینا باخمایا‌راق، توپلومو بنزرسیز اؤرنک‌لره گؤتورور.
چونکی، باشقا اؤلکه‌نین مئتودلاری و اؤزل‌لیگی ایله ائییتیم گؤرموش گنج لیدئرلرین
آلتیاپی دوشونجه‌سی اؤز میللتی‌نین آلتیاپی دوشونجه‌سی ایله اوست-اوسته گلمییه بیلر.
بئله اولان حالدا گنج لیدئرلیکله کلاسیک میللت آراسیندا اویغونسوزلوق یارانیر و
اوندان اورتایا گلن بؤیوک بوشلوق و پولیمیک‌لرین یارانماسینا ندن اولار. بونا
باخمایا‌راق گنل آوروپا سیستئمینه اویوم ساغلایان کیچیک دؤولت‌لر، کوپییه
گؤتورمکله اؤز سیاسی گئدیشینی ساغلاماقدا زورلوق چکمیرلر. لوکزامبورک، مالتا، قوزئی
قیبریس کیمی گوج‌سوز دؤولت‌لرین آلمان، فرانسه کیمی سوپئر دؤولت‌لر قارشی‌سیندا
توتومو آیدین اؤرنک‌دیر. بو بیر آوروپا و باتی کلاسیکی‌دیر.
سؤزسوز کی،
آوروپا لیدئرلیگینی سوسیال-سیاسال بویودلاردا دئییل، داها چوخ ائکونومی لیبئرالیزمینده
آنلاماق گرکیر. بو ده یرلر آوروپا اوچون دوغال سایی‌لارسا دا، آسیا، آفریقا و لاتین
آمئریکانین بؤیوک بؤلومو اوچون هله اوستو آچیلمامیش گیزلی سیردیر. دئموکراسی و
دئموکراتیک لیدئرلیک سیستئمی اوزون سوره‌لیک تئوریک و پراکتیک ساواشی‌نین یئتیرمه‌سی‌دیر.
بو موجادیلنی وئرمه‌دن، بئله سونوجا وارماق یالنیز کوپییه مودئ‌لی‌دیر. آلمان تئکنیکی
مئرسئدئس بئنزین آناسی‌دیر. بو گون مئرسئدئس بئنز دئموکراتیک بیر طرزین اؤرونو
اولا‌راق بیر چوخ اؤلکه‌نین مونتاژ صنعتینه لیدئرلیک ائدیر. عجبا، آلمان مئرسئدئسینی
کوپی ائدن‌لرین یئنی مئرسئدئس یاراتما ایزین‌لری اولا بیلرمی؟ یانیت هه اولارسا،
سؤزسوز کی، آلمان دئموکراسی‌سی‌نین ایچینده ده باشقا دئموکراسی دوغولا بیلر!! آمئریکا،
فرانسه ، اینگیلتره و باشقا بؤیوک دؤولت‌لر آفریقا، آسیا و لاتین آمئریکادا میلیون‌لار
اینسانین قان باهاسینا اولسا بئله، اؤزلرینه اؤزل کیچیک مودئل‌لر آختاریشیندا، لیدئرلر
یاراتماغا چالیشیرلار. لاکین، اولونان بو چابا‌لارا رغمن سؤمورولن‌لر سارین‌دان
گرگین دیرنیش‌لر ایله اوزلشیر. بزن حاق‌لی، بزن ایسه حاق‌سیز اولا‌راق گئجقوندو
دئموکراسی ایله اونو کوپی ائده‌جک لیدئرین قارشی‌سیندا بؤیوک کوتله گوجو دایانیر.
اوزرینده اومود بسلنیلمیش گئجقوندو دئموکراسی ایله قوراشدیریلمیش لیدئرین بزک‌لی
سارایی بیر آندا صاحبی‌نین تپه‌سینه اوچدورولور. چونکی، اورتایا قویولان بو یئنی‌لیگین
کوتله قافاسی ایله یاخیندان–وزاق‌دان هئچ ایلیشگی‌سی یوخ‌دور. توپلوم اوچون ایستر
اولوم‌لو، ایسترسه اولوم‌سوز اولسون، لیدئرین چیخارلاری‌نین کوتله چکی‌سیله یاخین
اولماسی گرکیر. میللتین مهسولو اولمایان هر هانسی دوشونجه‌نین توپلوم طرفین‌دن منیمسمه‌سی
چوخ زوردور.
بل‌لی اؤزول‌لره
گؤره، دوغوچو دویغولاری ایله آشیب-داشان آذربایجان توپ‌لوسونا گؤره، باتی ائییتیمی
ایله سیستئم‌لشن هر هانسی لیدئرلیک بیچیمی آذربایجان تورک‌لوگو اوچون اویغون ساییلا
بیلمه‌یه‌جک‌دیر. بیر دئییمی اونوتمامالیییق کی، دئموکراسیا یالنیز دئموکراسیانی
گلنکسل قول‌لانان توپلوم‌لار اوچون دئموکراسیا‌دیر. کؤک‌دن گلن تورک اؤزللیغی، ایسلام-عرب
ایستیلاسین‌دان قالان جهالت ایزلری، روس دؤولتی‌نین اوزون سورک‌لی باسقی‌لاری،
تورک دؤولت‌لری‌نین قارشی‌لیق‌لی دوشمن‌لیک‌لری و قاجار دؤولتی‌نین سونوندا اؤلکه‌نین
بؤیوک بؤلومونون پانفارس دؤولته تسلیم اولماسی، آذربایجانین دئموکراتیک سیستئمه گیرممه‌سی‌نین
باش‌لیجا سبب‌لری ایدی. بو اوزدن آذربایجاندا کوتله و توپلوم گلیشمه‌سی گرکن سویینی
بولامامیش، سیاست آلانی اولدوقجا دار قالمیش، دوشونجه میدانی یوخاریدا سادالانمیش
عامل‌لره گؤره آوروپا ایستانداردلارینا چاتابیلممیش‌دیر. ائله همین ندنه گؤره ده،
لیدئرلیک آلانی اولدوقجا دار قالمیش، لیدئر اولا‌جاق اینسان‌لاریمیزین دونیا
گؤروشو، سیاسال و سوسیال ساوادلاری بیر توپلومو قال‌دیرا‌جاق قدر اولمامیش‌دیر.
گونوموزه گلینجه،
گونئیین میللی-قورتولوش ساواشیندا لیدئر آدای‌لاری‌نین پسیکولوژیک دورومو کئچمیش‌لردن
بیر او قدر ده فرق‌لی گؤرونمور. لیدئر آدای‌لاری‌نین باجاریغینا هئش شوبهه یوخ‌دور.
آنجاق، گونئیین میللی-قورتولوش ساواشی‌نین قارشی‌سیندا اولان سورون‌لار و اونا
قارشی چؤزوم یول‌لاری سؤز قونوسو اولونجا، الیمیزین بیر او قدر ده دولو اولدوغونو
دوشونمک اولمور. “آذربایجان میللی هرکاتی„نین توپلومچو کیم‌لیگی‌نین دوراق بؤقته‌سی‌نین
اورتا قاتمان‌لاردا دوشونرسک، دییشکن اولدوغونو دا دوشونملیگیک. بو، او دئمک‌دیر کی،
اورتادا تام ایستانداردلاشمیش میللی حرکات یوخ‌دور. کیمسه، گونئیین میللی حرکاتینی
تام قاپسام‌لی اولا‌راق تانیتا بیلمز! بوتون تانیتیم‌لار نیسبی‌دیر، تانیتانین بیری
دوشونجه‌سیله اؤلچولودور. بو ایسه، چوخ نورمال‌دیر. حرکاتین گنجلیغی، گئنیشلیغی،
چئشیت‌لی قاتمان‌لارا مال اولدوغو، قوپوقلوغو/گونئیله دیاسپورا قوپوقلوغو/ سؤزسوز
کی، آنا سورون‌لار اولا‌راق قارشیدا‌دیر. همین بو سورون‌لارین نتیجه‌سی کیمی آدین‌دان
و یئرین‌دن آسی‌لی اولمایا‌راق چئشیدلی آنلاییش‌لار اورتایا گلیر. بو ایسه، ان
دوغما آنلامییلا بیر تئوریک-پراکتیک مانارخیزم‌دیر. ایشده لیدئر و ایشده اورتاداکی
قارقاشا‌لار[۱۸]!
دونیادا وار
اولان کلاسیک باتی دؤولت لیدئرلری‌نین ترسینه دوغودان چیخا‌جاق بیر لیدئرین میدان،
حرکت، دئوریم و ایستیقلال کیمی تئرمین‌لرله یان-یانا یاشاماسینی گؤرمکدییک. بو
اوزدن، آذربایجان کیمی اؤلکه‌ده گلجیین لیدئری گئنیش پولئمیک‌لر ایچینده بؤیوگور،
قول-قاناد آچیر و لیدئرلیگین آغیر یئنیش-یوخوش‌لو یوللاریندان کئچمیی اؤیرنن‌دن
سونرا اولوسون گؤزونه گیرمیی باجاریر. باشقا بیر آنلاملا، گونئی آذربایجان میللی
حرکاتی‌نین لیدئری‌نین ان باریز اؤزل‌لیگی‌نین اؤلومون گؤزونه دیرک باخماسی‌دیر.
گونئی لیدئری‌نین دوشونجه، دیرچلیش، دیرنیش چکی‌سی‌نین یعنی-سیرا اولوسونون
قورتولوشو اوچون یاشاماسی‌نین گرکن اولماسی هر شئیین اوستونده دایانیر. کوتله
آنلامییلا دئیی‌لرسه گونئی لیدئری بیر اؤزوئری اؤرنیی‌دیر. اونون دوشونجه‌سی‌نین،
دیرچلیشی‌نین و دیرنیشی‌نین آنلامی یالنیز میللتی‌دیر. تبیکی، بو آنلاییشین باتیدا
دوشونولمه‌سی چوخ زوردور. باتی سیاستچی‌سی‌نین ان باشدا گئدن آماجی کندی اوچون بؤیومک
و میللتی اوچون یارارلی اولماق‌دیر. باتیدا سیاست بیر پروفئسیونال‌لیق‌دیر. لیدئرین
بیریسل ائهتیراس‌لارینی انگه‌له‌یه‌جک هئچ بیر حقوق و قانون مان`ئه‌سی یوخ‌دور. یئتر
کی، یالنیز اؤلکه‌سی‌نین آنایاساسینا صادق قالسین. گونئیده ایسه، گونئی لیدئری‌نین
آنایاسایا صادق قالماسی میللتینه قارشی اولان بؤیوک خیانت‌دیر. گونئیده، لیدئرین
ان اخلاقسل گؤروی ایشغال اولونموش اؤلکه‌سی‌نین آنایاساسینا قارشی عصیان ائتمه‌سی‌دیر.
گؤروندوگو کیمی، لیبئرال ده یرلرینه دایانان بیر باتی‌لی لیدئرین وارولان آنایاسایا
خیدمت ائتمه‌سی‌دیر. ترسینه اولا‌راق اینسانجیل ده یرلره ال تاپماق اوغروندا موجادیله‌یه
قالخان بیر گونئی‌لی لیدئرین ایسه وارولان ایشغالچی آنایاسایا و اونون چتیری آلتیندا
حاکم اولان‌لارا قارشی میللی قورتولوش ساواشینی اؤنسورمک‌دیر. شوبهه‌سیز کی، بیر
دوغولو گونئی آذربایجان تورکو ایله لیبئرال ده یرلره صاحب اولان بیر باتی‌لی لیدئرین
اؤزدشدیریلمه‌سی بیر او قدر ده دوزگون دئییل‌دیر. بورادا یالنیز قیسسا بیر دیرلندیرمنی
گؤرور، گونئی‌لی لیدئرین و یا لیدئرلرین چوخ اؤزل اولماسی‌نین آلتینی جیزمک ایستدیک.
اویانیش اولما‌دان
لیدئرلیک اولارمی؟
بیر چوخ مودئرن
تاریخچییه گؤره، سومئرلرین (کنگرلی‌لر) دیلین جیزگی حالینه گتیرمه‌سی دونیانین ان
ایلکین قاپسام‌لی اویانیشی‌دیر. سومئرلرین جیزگی یاراتماسی یالنیز اؤزلری اوچون دئییل
تام بشریتین اویانیشی ساییلیر. سونرا‌لار ائلام و اونون آردینجا م.ق. مین.جی ایلی
گئریده بوراخینجا باتی (یونان) و دوغو(چین،هیند،تورک) مدنیتی‌نین گئنیش آلان‌لی گلیشمه‌سینه
راست گلمک اولور. عرب کولتورونون بیلیمسللشمه‌سی‌نین ۸.جی عصره دایانماسی‌نین ان
بؤیوک ندنی ایسلام دینی‌نین گلیشیله اولماسینی گؤروروک. محمد هزرتی‌نین اؤز عصری‌نین
بیلگین‌لرین‌دن اولماسی بیر چوخ باتی‌لی بیلگین طرفین‌دن تصدیق ائدیلمکده‌دیر. بو
دؤوروده ایسلام دینی محمد هزرت‌لری‌نین لیدئرلیگی آلتیندا عرب اشیرتچی‌لیگینی دؤولت
قاتینا یوکسل‌دیر. عرب دیلی عرب مدنیتی‌نین مرکزینده دایانیر. باتی‌نین بیر چوخ بیلیمسل
قایناق‌لاری عرب دیلینه چئوریلیر. عرب میللتی‌نین یارانیش سورجی دایانما‌دان ایرلیلییر.
عرب کولتورونون ایسلاما دایانماسی بیر طرف‌دن مرکزلشمیش دیل، دین و دؤولت یارانیشینا
سبب اولور، دیر یان‌دان ایسه ایسلام ایدئولوژی‌سینی دؤولت ایدئولوژی‌سی ائدیر. ایسلامین
دؤولت ایدئولوژی‌سینه چئوریلمه‌سیله عرب میللتی‌نین میللت کیمی دئییل اوممت کیمی
فورمالاشماسینا یول آچیر. بو اوزدن عرب‌لرین اینکیشافی دوردورولور. عرب ایستیلاسی‌نین
تورک‌لره و دوغویا یاییلماسی ایله عرب ادبیاتی دا، چوخ گئچمه‌دن تورک و بؤلگه بیلگین‌لرینی
ائتگیلییر. ابو نسر فارابی، ابن سینا، توسی، ابن بسیر، زکریا رازی، ابو ریحان بیرونی،
مولانا جلالددین، شمس تبریزی، محمود قاشقای‌لی، سفیددین اورموی. شمسددین سؤهرئوردی
v.ب. کیمی تورک و
دوغولو بیلگین‌لرین دیلینی و اونونلا بیرلیکده دوشونجه طرزلرینی اربلشدیریر ویا
ائله تأثیر آلتینا سالیر کی آدی سادالانمیش عالیم‌لرین یازی‌لی دیل‌لری و ادبیات‌لاری
عربجه اولور. عرب‌لرین ایستیلاسین‌دان سونرا تورکلر آراسیندا و دوغو بؤلگه‌لرده یارانان
ائلیت دیل بوش‌لوغو اوزون زامان سورور. بو ایستیلانین یاراتدیغی بوشلوق او قدر بؤیوک
اولور کی، حتی علی شیرنوایی، محمود قاشقای‌لی کیمی تورک بیلگین‌لری‌نین ده باشلاتمیش
اولدوغو میللی اویانیش سورجی ده گرکن یئرینی آلا بیلمییر. اروپانین فرانسه ائتگینلیگینده
اولان اویانیش آشاماسی‌نین بوتون آوروپا و ایسلام ائتگی‌سینده اولمایان بؤلگه‌لره یاییلماسی‌نین
ایسلام اوممتی ایچینده ائتگین اولماماسی و یا آز اولماسی تورک دونیاسیندا اولان
سوسقون‌لوغو پوزا بیلممیش‌دیر. ۲۰۰-ایللیک گرگین دایانیشما‌دان سونرا “آوروپا
رونئسانسی„نین ۱۸-جی یوزیل‌لیکده تورک قاپیلارینادک یاییلماسی‌نین سببینه تورک
توپلوم‌لاری‌نین بو تاریخسل اویانیشمایلا تانیش اولماسینا تانیق اولوروق. آنجاق،
بو دفعه ده روس ایمپراتورلوغونون گرنشمه سیاستینه اوغرامیش تورک اولوسونون یالنیز
آذربایجانین قوزئیینده و اورتا آسیانین بیر نئچه بؤلگه‌سینده او جمله‌دن تاتار
تورک‌لری ایچینده کیشیسل اولا‌راق اویانیش و دیرنیش ایزلرینه راست گلمک اولور. بو
حاقدا گله‌جک فسیل‌لرده گئنیش یازیلاجاغینا گؤره قونونون آچماسینا احتیاج دویولماییر.
بئله بیر اورتامدا لیدئر و یا لیدئرلرین یئتیشمه‌سینه نئجه باخماق اولار؟ دیل میللی
اویانیشین آچاری‌دیر. دیلین قیسیر قالماسی، ایشلنیلممه‌سی‌نین ان بؤیوک تهلوکه‌سی
توپلومون ساوادسیزلیغی‌دیر. دیل ایشلنیلمیرسه، باشقا اؤلکه‌لرین کولتور و ادبیاتی
ایله تانیش اولماق مومکون‌سوز ویا اؤزگه دیل آراجی‌لیغی ایله اولاسی‌دیر. ایکینجی‌نین
تهلوکه‌سی بیرینجی‌دن هئچ ده آز دئییل‌دیر. چونکی ایفاده آنلامییلا بیر توپلومون
مانقورتلاشماسی‌نین باشلانقیجی آنا دیلین‌دن اوزاق دوشمه‌سیله‌دیر. بئله اولان
دورومدا، او توپلوم ایچین‌دن چیخا‌جاق لیدئر و یا لیدئرلرین ده پسیکولوژیک ائتگی ایچینده
اولماسینی دوشونمک گرکیر. آچیقجاسی، گونئی‌دن چیخا‌جاق لیدئرلیک آدایلارنین دا،
توپلومو اینجی‌دن پسیکولوژیک عصیان‌لاردان تام آزاد قالماسینی گؤزلمک دوغرو دئییل‌دیر.
دیرنیش،[۱۹] دیرچلیش،[۲۰]
لیدئرلیک
دیرنیش بیر
اولوسون تانریچیلیغا[۲۱] چاتماق چاباسی‌دیرسا، لیدئرلیک دیرنیشله دیرچلیشین آراسیندا
اولان پیغمبرلیک‌دیر. دیرنیش بیر توپلومون دیری‌لیگی دئمک‌دیرسه، دیرچلیش اونون
اؤزگورلوگونون اولکو سینیری‌دیر. دیرنیش سورجینده اورتایا گلن لیدئر آدای‌لاری‌نین،
دیرچلیش آشاماسیندا[۲۲] اؤز ایچین‌دن داها سئچگین و ائلیت لیدئرلرین اورتایا گلمه‌سی
قاچینمازدیر.
آذربایجانین گونئیی
بؤلگه‌نین ان اؤنم‌لی، ایستراتئژیک و چلیشگی‌لی اسیر توپلومودور. آذربایجان تورک‌لوگو
تاریخ بویو دونیانین ان دیری توپلوملاریندان بیری‌سی اولموش‌دور. آنجاق بو
توپلومدا دیرنیشله دیرچلیشین هئچ ده اوست-اوسته دوشمه‌سی‌نین تانیقی اولماق قولای
اولمامیش‌دیر. اؤرنییم گولوستان و تورکمنچای تسلیمنامه‌لرین‌دن سونراکی دؤورلرده
اورتایا گلن دوروم‌دور. آذربایجان توپلومو، اؤزل‌لیکله گونئی بؤلگه‌سی، بیر آن
اولسون بئله حرکت‌دن دایانمامیش‌دیر. دئمک آذربایجان دیرنمیش‌دیر. اما بو دیرنیشین
سونوجا وارماسینی گؤرن اولمامیش‌دیر. باشقا سؤزله دئسک آذربایجاندا دیرنیشله دیرچلیش
روحو بیر-بیریله اویوم ساغلایا بیلممیش‌دیر. بو اوزدن، ایغید، دلیقان‌لی، قهرمان‌لار
یوردو اولان آذربایجانین لیدئر یاراتما چکی‌سی آشاغی‌لاردا قالمیش‌دیر. ائله بونا
گؤره ده، آذربایجان توپلومونون سورک‌لی دیرنیشی، زامان-زامان چئشیدلی سیاسال کیم‌لیک
دییشدیرمیش، اؤزل میللی کیم‌لیک تمه‌لی اورتایا قویامامیش‌دیر. آذربایجانین کئچمیش
یوز ایلی بو باخیشین دوغرو اولدوغونو گؤسترمکده‌دیر. باخمایا‌راق کی، همین ایللرده
وئریلن هزینه‌لر اولدوقجا آغیر اولموش‌دور. آنجاق بو هزینه‌لرین قارشیلیغیندا
قازانجین هارداسا هئچه بدل اولماسی دا گؤز قاباغیندا‌دیر. سؤزسوز کی، آذربایجان
کوتله‌سی هر زامان دوشمن‌لر قارشی‌سیندا دیم-دیک دایانمیش‌دیر. حتی یئنی‌لمیش
دورومدا بئله “ایکی ال، بیر باش” اولمامیش‌دیر. آنجاق، کؤتله نی چکن لیدئرلیگین
چاره‌سیزلیگینی آیدینجاسینا گؤرمک مومکون‌دور. آذربایجان لیدئرلیگی بیر چوخ حال‌لاردا
اولکو باغ‌لارینی توپارلایا بیلممیش، اؤز ایدئیا یؤنتمینی بلیرلمکده[۲۳] زورلوق
چکمیش و توپلوم ایچینده گرکن دیرنیش فلسفه‌سی یارادا بیلممیش‌دیر. ائله بونا گؤره،
بیر چوخ زامان سیاست آلانیندا یئنیلن توپلوموموز، اؤز فداکار دیرنیشیله یالنیز میدان
قهرمانی اولماقلا اؤیونموش‌دور.
اورتادا اولان
فاکت‌لارا گؤره، آذربایجان تورکلوگونده، یاشانان میدان قهرمان‌لیق‌لاری سورک‌لی
اولا‌راق ظلمه و دیشاری باسقی‌لارا قارشی اولموش‌دور. بو میدان‌لاردا ایگیتجه‌سینه
دیرنیش سیمگه‌سی حالینا گلن بیر چوخ قرمان‌لاردان آد آپاریلسا دا، ایچری‌لرینده
بولونان بارماق سایدا سیاسی و دؤولت لیدئرینه راستلاماق ایمکان‌سیزدیر. بو اوزدن
آذربایجانی قهرمان‌لار و ایگیت‌لر وادی‌سی آدلاندیماق اولسا دا، قهرامان اؤلکه
آدلان‌دیرماق یالنیز بیر دویغوسال‌لیق‌دیر. آذربایجان ادبیات، اینجه صنعت، فولکلور
قهرامان‌لارین آدی ایله دولودور. آنجاق بو قهرامان‌لارا باخاندا، بیر-ایکی لیدئر
آدین‌دان باشقاسینا راست‌لاشماق اولمور. گونئیه گلینجه دوروم داها دا آجی‌دیر. میللی-سیاسی
باخیم‌دان گونئیین بو گوندک میللی ایدئیا اورتایا قویا‌جاق بیر لیدئری‌نین
اولماماسی آپ-آچیق گؤرونمکده‌دیر. تاریخسل فاکت‌لارا گؤره، میللی قهرامان‌لار بیر
چوخ زامان اولای‌لارین مرکزینده دایانا‌راق آنی قالیب-مغلوب گلیشمه‌لره ایمضا آتمیش‌دیرلار.
اونلار، یاشادیغی زامانین مرکزینده دایانسا‌لار دا، گلجیین نئجه فورمالاشماسینا دایر
مانیفئست اورتایا قویا بیلممیش‌دیرلر. و بو دا، او دئمک‌دیر کی، بیر میللتین گله‌جک
قوشاغی اؤزونون مانیفئستینه[۲۴] دئییل، یابانجی‌لارا[۲۵] باغلی اولان فاکت‌لار
اساسیندا اؤلچوله‌جک‌دیر.
ائلدار قاراداغلی
۱۱/۰۷/۲۰۱۲
[۱] آنلاییش
[۲] اوستا،
تخسسوس‌لو،
[۳] تأثیر ائدیجی
[۴] ییغیجی، بیر
آیارا گتیریجی
[۵] اؤلچوسو، چیخاری
[۶] فرد، بیر شخص
[۷] دیکتاتور،
[۸] کرال، شاه
[۹] ایستعدادی
[۱۰] محو سیاستینه
[۱۱] احمد آغاوغ‌لو،
اوچ مدنیت.باکی: موترجیم، ۲۰۰۶، س ۳۵
*(ا. آغاوغ‌لو:
دوغوم ایلی ۱۸۶۹ شوشا. اؤلوم ایلی ۱۹۳۹ ایستانبول.)
[۱۲] اوتوکراتیک،آوتوکراتیک،
دیکتاتور، دیسپوت
[۱۳] (کوتلوی بیلگی
واسطه‌لری)
[۱۴] شخصی
[۱۵] وسیله
[۱۶] سیاسال و
تبلیغات شانتاژلاردان
[۱۷] ختلمک، خت
چکمک
[۱۸] دوزن‌سیزلیک،قاریشیق‌لیق،پانیک
[۱۹] مقاومت
[۲۰] آیاقلانماق
[۲۱] بورادا کاسین
یوکسه‌لیک دئمک‌دیر.
[۲۲] مرحله
[۲۳] آیدین‌لاش‌دیرماقدا
[۲۴] پلاتفورمونا
