گیریش:
تاریخسل دؤنوم
نوقت‌لاریندا میدانا گلن اؤنم‌لی
توپلومسال اولای‌لاری تانیملاماق ایچین قوللانیلان توپلومسال حرکت قاورامی 18 یوز
ایلین اورتا‌لاریندا ایتیبارن تارتیشمایا باشلامیش، 19 یوز ایلدن
بو یانا سوسیال بیلیم‌لرده گیده‌رک اؤنم قازانمیش و اوزرینده یوغون چالیشیلمیش‌دیر.
سوسیال بیلیم‌لر
آلانی یازی‌نیندا توپلومسال حرکت‌لرین تانیملاما‌لاری
آینی زاماندا حرکت‌لرین نیته‌لیک‌لری حاقیندا
دا بیلگی ایچریر. هارکت‌لرین کوللئکتیو بیر کیم‌لییه دایا‌لی ، اورگانیزه
اولموش چاتیشماجی و سورک‌لی‌لیک آرز ائدن بیر یاپییا صاحب اولماسی، آینی زاماندا
بو حرکت‌لرین نیته‌لیک‌لری اولا‌راق دا قبول ائدیلمکده‌دیر.
توپلومسال حرکتی‌نین
ماهیگیتینه قیسا بیر باخیش:
توپلومسال حرکت‌لر،
چوخ ساییدا کیشی‌نین قاتیلدیغی گئنیش اؤلچک‌لی و سورک‌لی‌لیک اولان اورتاق داورانیش‌لاری
ایفاده ائدر. بیرئی‌لرین بلیرلی بیر آماجی ایچین بیر آرایا گلمه‌لری و اورتاق‌لاشا
ائتکین‌لیک‌لرده بولونما‌لاری توپلومسال حرکت‌لرین باشلانقیچ نوقتاسی‌دیر. کولئکتیو
داورانیش ،ائگئمن کولتورون نورم و دغرلرینی زورلایان چوخ ساییدا کیشی‌نین قاتیلدیغی گؤنول‌لو و
اؤزلوغون‌دن اولوشان ائیلم‌لردیر.
توپلومسال حرکت‌لرین
اورتایا چیخیش بیچیم‌لری، آماچ‌لاری و یؤنتم‌لری
باخیمین‌دان بیر بیرین‌دن چوخ فرقی‌لی اؤزل‌لیک‌لره صاحب اولسادا، بو فرقی‌لی‌لیک توپلومسال حرکت‌لری ،اورتاق داورانیش دییشیمی‌نین
هدفلنمه‌سی ، اورتاق بیر کیملیگین وارلیغی
گؤره‌لی سورک‌لی‌لیک کیمی تمل ائکسن‌لردیر
توپلومسال حرکت‌لر
بیر دییشمیی یادا دییشمیی انگللنمیی هدفلیبیلیر.
صاحب اولدوغو اورتاق نوقتا‌لارا قارشین توپلومسال حرکت‌لر اؤزگون اؤزل‌لیک‌لری صاحب‌دیر. چوخ بؤیوک اؤلچکده‌ده چئشیدلی‌لیک سرگی‌لر.
گئنل اولا‌راق توپلومسال حرکت بیچیم‌لری
باریش حرکت‌لری، چئورجی حرکت‌لر، ایشچی حرکت‌لری، ایفاده اؤزگورلوغو و دئموکراتیک
حرکت‌لردیر.
دونیا دا اؤیرنجی
حرکتی‌نین یارانماسینا قیسا بیر گیریس:
اؤیرنجی هرکت‌لری
؛ بوتون سوسیال حرکت‌لر ایچری‌سینده سون یوز
ایلده اؤزونه اؤزگو شارت و اؤزل‌لیک‌لری اولان بیر سوسیال گروبون ائگمن گروبا قارشی موخالیفتینی تانیملاماق ایچین
قوللانیلماقدا‌دیر. سون یوز ایلده توپلوم‌لاری
درین‌دن ائتکیله‌ین کولتورل و سیاسال دییشمه‌لرده اؤیرنجی‌لرین اوینادیغی رول هیچ
ده کوچومسمه‌یه‌جک قدر ائتکی‌لی و اؤنم‌لی‌دیر.
1960"لارین سون‌لاریندا دونیادا آچیقچا گؤزلنبیلن درین و
دراماتیک بیر دؤنوشوم و کیمی‌لرینه گؤره بیر
دئوریم سؤز قونوسو ایدی. 1970"لرین یئنی
سیاسال اورتامینی شکیللن‌دیره‌جک اولان 1968 مایی‌سیندا فرانسادا، اؤیرنجی حرکتی قیسا
سوره‌ده دونیانین بیر چوخ اؤلکه‌لرینه ده یاییلمیش‌دیر.
اؤیرنجی حرکت‌لری ائغیتیم کریزی و باسقیجی سیاسال یؤنتیم‌لر ایله
سوغوق ساواشین گتیردیغی ائکونومیک و سیاسی قوشول‌لاردان دویولان ممنونیت‌سیزلیک یول آچمیش‌دیر. دولایی‌سی ایله 1968 ماییس آییندا باشلایان اؤیرنجی حرکتی یاشانان دؤنوشومون ایشارت
نیتلیغینده‌دیر.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتین میللی سؤیلمه دایا‌لی اولوشماسی و گلیشیم سورجی:
دئوریمین‌دن
سونرا ایرانین گئنلینده 1990 جی ایلره قدر
اؤیرنجی حرکتینده آکتیو فالیت‌دن سؤز ائتمک زوردور
. 1990 جی ایلدن ایتیبارن گونئی
آذربایجاندا اؤیرنجی حرکتی‌نین زمین یارا‌دان بیر نئچه ائتکه‌نین ائتکیسیکی ایله میللی کیم‌لیگی هدف آلا‌راق اورتا چیخیمیشدی.
- سووئت‌لر بیرلیگی‌نین چؤکوشو
ایله برابر اورتا آسیادا تورک جومهوریت‌لری‌نین یارانماسی و تورکچولوک
شوورونون آرتماسی
-قوزئی آزرباجانین باغیم‌سیزلیغی،قاراباغ ساواشی و
ابولفزل ائلچی بی فاکتورو گونئی آذربایجان اؤیرنجی
حرکتینی اؤز سؤیلمینی کیمیک بازیندا یارانماسیندا بوگوک رولو اوینامیشدیرش.
قاراباغین ایشقا‌لی گونئی آذربایجان‌لی اؤیرجی‌لری
طرفین‌دن ایلک اولا‌راق بوگوک پروتئستولارا ندن اولموش‌دور.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی بیر یان‌دان کولتورل فالیتینی دوام ائددیریرکن ، دیغر یان‌دان دا
حرکتین سیاسیلشمه‌سینه زمین یارادیردی. گونئی آزرباجان اؤیرنجی حرکتی ایراندا یؤنتیم طرفین‌دن آذربایجان تورکه‌لرین
اولونان تحقیر و ایهانت‌لره جدی شکیلده قیزدیرمیش‌دیر.ایرانین
رسمی کانا‌لی طرفین‌دن یاپیلان بیر آنکتده آذربایجان تورک‌لرینی تحقیر ائدمه‌لری
گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری طرفین‌دن
1995 هم میتینگ‌لره ندن اولموش‌دور.
،همده رسمی اورگان‌لارا یازلی شکیلده اعتراضلارینی بیلدیریلمیش‌دیر. گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی‌نین میللی هرکتین سیاساللاچماسیندا بوگوک اؤنجو رول اویانامیش‌دیر. تبریزده 1996-جی ایلده سئچیم‌لرده گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی
بوتون گوچو ایله بو سئچیمده آکتیو قاتیمیش‌دیر.
سئچیمی گونئی آذربایجان میللی حرکتی‌نین قازانماسینا باخمایا‌راق ایران رئژیمی
او دؤنم گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی باس‌دیرماق ایچین چوخ‌لو ساییدا
اؤیرنجی‌لری توتوقلامسی ایله سونوچلانمیش‌دیر. 1990-جی ایلدن 1996-جی قدر گونئی
آذربایجان اؤیرنجی هرکتینی بیرینجی دالقا
اولا‌راق دا آدلان‌دیرا بیلریز .
گونئی آزرباجان
اؤیرنجی هرکتی 1996-جی ایلدن سونرا یئنی بیر فازا گیرمیش‌دیر. 1997 - جی ایلده رئفورمجولارین هاکیمیت گلمه‌سی ایله برابر ایران
گئنلینده اسن ایلیم‌لی اورتام‌دان، گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری
اؤز میللی حاق‌لاری‌نین و ایستک‌لرینی ائلده ائتمه‌سی ایچین ایلک اولا‌راق 1998 -جی ایلده موهقیق اردبیل اونیوئرسته‌سینده "دان اولدوزو" درگی‌سی
یایینلامایا باشادی. داها سونرا،ایرانین گئنلینده آذربایجان‌لی اؤیرنجی‌لرین گیریشیمی
ایله 80 یاخین اؤیرنجی درگی‌لری چیخمایا باشلادی. ایلک اولا‌راق گونئی آذربایجان‌لی
اؤیرنجی‌لرین درگیسل فئستیوا‌لی کئچیری‌لیدی.گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لرین چاباسی
ایله ایرانین گئنلینده تحصیل آلان آذربایجان‌لی
اؤیرنجی‌لرین اونیوئرسیته‌لرده تورک دیل کیلاس‌لاری برپا ائدمکله برابر چئشیت‌لی
کولتورل ائتکین‌لیک‌لر ده دوزنلییردی‌لر. گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری اؤیرنجیسل
قوروم‌لاردا اویه اولماقلا، بزن ده یؤنتیم قورولونا گیرمکله
گونئی آذربایجان میللی مسئله‌نین داها دا آکتول قالماسینا زمین یارادیردی‌لار.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی
رئفورمجولارین دوزنلدیگی چئشیت‌لی پانئللئردئ، سئمینارلاردا قاتیلماقلا برابر میللی مسئله‌نین اؤزل‌لیکله 15 و 19 جی
مادده‌لرین ایجرا اولونماسی‌نین گوندمه
گلمه‌سی اؤز اؤزلوغونده میللی مسئله‌نین آکتول‌لیگینی قورویوردو.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی بوتون بو فالیت‌لرین یانیندا میللی و تاریخی شخسیت‌لریمیزی آنما تؤرن‌لرینی
کئچیرمه‌لری میللی حرکتین کئچمیشله باغ‌لارینی سیخیلاشدیرماسی ایدی.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی هرکتی رئفورمجو تئیفین وئردیگی
وعده‌لری گئرچئکلشمیجیینی آنلایینجا،
هم اؤیرجی حرکتینی، هم ده میللی حرکتی رئفورمجولارین توزاقی‌دان قورماق ایچین بابک قالاسینا یوروش باشلادی، بابک قالاسی میللی حرکتی شهر مرکزلی‌لیک‌دن چیخاسا ،آنجاق
بابک قالاسی گونئی آذربایجان اؤیرنجی و میللی حرکتی‌نین اؤزونه دؤنوش نوقتاسی‌دیر.بابکین خورمدی‌نین جسارت‌لیگی ،اونون وطن اوغروندا
ساواشماسی گونئی آذربایجان توپلومو ایچین میللی موجادیله‌ده جسارت قایناقی اولموش‌دور.عینی
زاماندا بابک قالاسی میللی ده تریبونا چئوریلمیش‌دیر.
1998-جی ایلدنم
دان 2003 ایللره قدر دوام ائدن اؤیرنجی درگی‌لری عینی زاماندا گونئی آذربایجان میللی
حرکتین ده تریبون‌لاری ساییلماقدیدی. ائینی
زاماندا اؤیرنجی حرکتی‌نین گلیشیم سورجینه باخیلیرسا ان پارلاق دؤنمی ده سؤیلینیلیریز.گونئی
آذربایجان اؤیرنجی حرکت بو دؤنم‌لر آراسی
هسرت ادبیاتین‌دان سیاسی ادبیاتا کئچه‌رک ایله برابر " گله‌جک بیزیم‌دیر"
شواری دا گله‌جه‌یه اومودلا باخماق میللی حرکتین ده بیر
سؤیلم حالینه گلدی.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتینی 1997-جی 2003 -جی ایله
قدر ایکینجی دالقا اولا‌راق دا آدلاندیرابیلریز
.
2003-جی ایلدن
ائتیبارئن ایراندا رئفورمجولارین سیاسی ایفلاسا
اوغراماسی ایله برابر ایران " دا اؤیرنجی حرکت‌لری‌نین فالیت‌لرینی ده ائتکیلمیش‌دیر. گونئی آذربایجان
اؤیرنجی هرکتی فالیت آلانی دارایمیش‌دیر.
آرخا آرخایا باق‌لانان اؤیرنجی درگی‌لری گونئی آذربایجان اؤیرنجی هرکتینی توپلوملا
اولان ایلیشکی‌سینی زییفلمیش‌دیر.
گونئی آذربایجان بو سورچ‌دن چیخماق ایچین ،ایران دا اینتئرنئتین
اومومیلشمه‌سی ایله برابر گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی ده بو دوروم‌دان
یارارلانا‌راق بلوگ و سایت‌لارین یارانماسی
ایله برابر یئنی‌دن توپلوم ایله اولان ایلیشکی‌سینی تئکنولوژی سایه‌سینده یئنی‌دن قورمایی باشاردی.
مای قیامی و گونئی
آذربایجان اؤیرنجی حرکتی:
مای قیامی ماهیت
اعتباری ایله گونئی آذربایجان میللی حرکتی و اؤیرنجی هرکتینده بیر دؤنوم نوقتاسی‌دیر. 12 ماییس 2006 ایران
دئولتی‌نین رسمی خبر آژانسی اولان ایران قازئته‌سینده تورک‌لری هامامبجیینه
بنزتن کاریکاتوردا"بیزی بؤجکلسدیرممه‌لری ایچین نه ائتملیگیز". آذربایجان
تورک‌لرینی ایکینجی کز دئولتین رسمی کانالین‌دان
تحقیر اولوندو.
کریکاتور کریزی
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی توپلومو سفربر ائتمک اونیورسیته‌لرده
دوزن‌لنن میتنگ‌لر
و پروتئستولار قیسا زاماندا تون آزربایجا شهرلرینه یایینلاند.مای قیامی‌نین ایلک قیغیجیم‌لاری
اؤیرنجی‌لر طرفین‌دن باشلاتیلدی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بو میتینگ‌لرین
گئرچکلشمه‌سینده باشات رول اواینادی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی
میللی حرکتی دییل بلکی گونئی آذربایجان توپلومو بو میتینگ‌لره سفربر ائددی..گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی میللی کیم‌لیک صاحب چیخماق زروریتین‌دن یارنمیش‌دیر.دولایی‌سی
ایله اؤز یارادیغی میسیا صاحب چیخماق زوروندایدی.
مای قیامی ایله برابر اؤز میسیاسینی بیر داها دا گؤسترمکله برابر ائمیی
بوشا چیخمادی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی‌نین
مای قیامیندا کی، رولو اولوسال کیم‌لیگی
گونئی آذربایجان تولومو ایله بیرلیکده صاحب چیخدی. گونئی آذربایجان اولوسال کیم‌لیگینه
صاحب چیخماسی ایله برابر فارس کیمیلیگین گونئی آذربایجان جوغرافیاسیندا زییفلمه‌سی
، آذربایجان تورک کیملیگین گوچلنمه‌سی‌دیر. آذربایجان تورک کیم‌لیگی گوچلنمه‌سی ،سیاساللاشماسی
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی‌نین یاراندیغی گون‌دن ایزلدیگی میسیاسی‌دیر.
سونوچ:
اؤیرنجی‌لرین
اوخوماسی( ائنتللکتول رولو، گئلیشمئ و دئیشیمه‌یه
آچیق اولماسی). دینامیک بیر اورتاما و چئوره‌یه صاحب اولما و گلجیین بلیرلییجی‌سی
اولما اؤزل‌لیگینی داشیدیغی ایچین توپلومسال بیر حرکتده اؤیرنجی‌سیز بیر حرکتینی
دوشونمک زوردودور.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی باشقا اؤیرنجی حرکت‌لرین‌دن آییران،
میللی سؤیلم‌لره دایانان، چئشیت‌لی یؤنتم‌لرله آسیمیله اولونموش بیر میللتین میللی
کیم‌لیک اوغروندا موجاده‌له وئرن آزربایجانچیلیک
،تورکچولوک و چاغداش‌لیق روحونو"گله‌جک
بیزیم‌دیر"شواریندا بیلشدیریب داشیماسی‌دیر.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی بیر یان‌دان میللی سؤیلم‌لرین توپلوم ایچینده اومومیلشمه‌سینه چالیشیرکن،
دیغر یان‌دان دا میللی سؤیلم‌لره دایانا‌راق فارس مرکزلی اؤیرنجی حرکتین‌دن باغیم‌سیز
حرکت ائتمه‌سی‌دیر. ایلک اولا‌راق میللی سیاسی
سؤیلم‌لرین ایرانین سیاسی آلانینا داشیمیش و بئله‌لیکله تئوریک باخیمین‌دان دا
فارس مئتودولوژی‌سینی چالیشه چکمیش‌دیر.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی ایله یاناشی خاریجه اؤیرنجی
آکتیویست‌لری "گونازتاج" کیمی
بیلیمسل درگی‌سینی چیخارماسی ایله برابر چئچیت‌لی قونولارا او جمله‌دن فارس میللیتچی‌لیگینی گئرچک ماهیتینی اورتایا قویموش‌دور.
"گونازتاج" کیمی بیلیمسل درگی‌لر
آینی زاماندا گونئی آذربایجان میللی حرکتینی
ده دونیا کامو اوینونا تانیماقدا بوگوک قاتقی‌لاری اولموش‌دور.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی حرکتی 1990-جی ایلدن گونوموزه قدر میللی حرکت ایچری‌سینده بلیلییجی اونسور
کیمی میللی حرکتین بوگومه‌سینده قوننومو
اعتباری ایله باشات رول اویانامیش‌دیر.
گونئی آذربایجان
اؤیرنجی‌سی دینامیک یاپی‌سی و میللی حرکت ایچینده کی، قونومو اعتباری ایله، بیگون اورمو گؤلونون
بیلینچ‌لی شکیلده قورودولماسینا ایلیشکین اؤنلم‌لرین آلینماسی یئنه ده
باشات رول اوینایابی‌لر. اورمو گؤلو سورونو میللی حرکتی‌نین وار اولوب اولماما
سورونودور. دولایی‌سی ایله گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی اؤنوموزدکی گون‌لرده
بوگوک بیر سیناو گؤزلمکده‌دیر.
شاهین خیاو‌لی
اوسلو/08.05.2012
Güney Azərbaycan
milli hərəkətinin gəlişim sürəcində öyrənci hərəkətinin rolu
Giriş:
Tarixsəl dönüm
noqtlarında meydana gələn önəmli
toplumsal olayları tanımlamaq için qullanılan toplumsal hərəkət qavramı 18 yüz
ilin ortalarında itibarən tartışmaya başlamış, 19 yüz ildən
bu yana sosyal bilimlərdə gidərək önəm qazanmış və üzərində yoğun çalışılmışdır.
Sosyal bilimlər
alanı yazınında toplumsal hərəkətlərin
tanımlamaları aynı zamanda hərəkətlərin nitəlikləri haqqında da bilgi içərir. harəkətlərin kollektiv bir
kimliyə dayalı , organizə olmuş çatışmacı və sürəklilik arz edən bir yapıya
sahib olması, aynı zamanda bu hərəkətlərin nitəlikləri olaraq da qəbul edilməkdədir.
Toplumsal hərəkətinin
mahiyitinə qısa bir baxış:
Toplumsal hərəkətlər,
çox sayıda kişinin qatıldığı geniş ölçəkli və sürəklilik olan ortaq davranışları
ifadə edər. Bireylərin bəlirli bir amacı için bir araya gəlmələri və ortaqlaşa
etkinliklərdə bulunmaları toplumsal hərəkətlərin başlanqıç noqtasıdır. Kolektiv
davranış ,egemən kültürün norm və dəğərlərini zorlayan çox sayıda kişinin qatıldığı gönüllü və özlüğündən
oluşan eyləmlərdir.
Toplumsal hərəkətlərin
ortaya çıxış biçimləri, amaçları və yöntəmləri
baxımından bir birindən çox fərqili özəlliklərə sahib olsada, bu fərqililik toplumsal hərəkətləri ,ortaq davranış dəyişiminin
hədəflənməsi , ortaq bir kimliyin varlığı
görəli sürəklilik kimi təməl eksənlərdir
Toplumsal hərəkətlər
bir dəyişməyi yada dəyişməyi əngəllənməyi
hədəfləyəbilir. Sahib olduğu ortaq noqtalara qarşın toplumsal hərəkətlər özgün özəllikləri
sahibdir. Çox böyük ölçəkdədə çeşidlilik
sərgilər. Genəl olaraq toplumsal hərəkət
biçimləri barış hərəkətləri, çevrəci hərəkətlər, işçi hərəkətləri, ifadə
özgürlüğü və demokratik hərəkətlərdir.
Dünya da Öyrənci
hərəkətinin yaranmasına qısa bir giris:
Öyrənci hərəktləri
; bütün sosyal hərəkətlər içərisində son
yüz ildə özünə özgü şart və özəllikləri olan bir sosyal grubun egəmən gruba qarşı muxalifətini tanımlamaq için
qullanılmaqdadır. Son yüz ildə toplumları
dərindən etkiləyən kültürəl və siyasal dəyişmələrdə öyrəncilərin oynadığı rol
hiç də küçümsəməyəcək qədər etkili və önəmlidır.
1960"ların sonlarında dünyada açıqça gözlənəbilən dərin
və dramatik bir dönüşüm və kimilərinə
görə bir devrim söz qonusu idi. 1970"lərin
yeni siyasal ortamını şəkilləndirəcək olan 1968 mayisinda Fransada, öyrənci
hərəkəti qısa sürədə dünyanın bir çox ölkələrinə də yayılmışdır. Öyrənci hərəkətləri
eğitim krizi və basqıcı siyasal yönətimlər ilə soğuq savaşın gətirdiği
ekonomik və siyası qoşullardan duyulan məmnuniyətsizlik yol açmışdır. Dolayısı ilə 1968 mayis
ayinda başlayan öyrənci hərəkəti yaşanan
dönüşümün işarət nitəliğindədir.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkətin milli söyləmə dayalı oluşması və gəlişim sürəci:
Devrimindən
sonra İranın genəlində 1990 cı ilərə qədər öyrənci hərəkətində aktiv fəaliyətdən söz
etmək zordur . 1990 ci ildən itibarən Güney Azərbaycanda öyrənci hərəkətinin zəmin yaradan bir neçə etkənin etkisiki ilə milli kimliyi hədəf alaraq orta çıxımışdı.
- Sovetlər birliyinin çöküşü
ilə bərabər orta asiyada Türk cumhuriyətlərinin yaranmasi və Türkçülük
şuurunun artması
-Quzey Azərbacanın bağımsızlığı,qarabağ savaşı və əbulfəzl
elçi bəy faktoru Güney Azərbaycan öyrənci
hərəkətini öz söyləmini kimik bazında yaranmasında büyük rolu oynamışdırş.
Qarabağın işqalı Güney azərbaycanlı öyrəciləri
tərəfindən ilk olaraq büyük protestolara nədən olmuşdur.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti bir yandan kültürəl fəaliyətini dəvam eddirirkən , diğər
yandan da hərəkətin siyasiləşməsinə zəmin yaradırdı. Güney Azərbacan öyrənci hərəkəti
İranda yönətim tərəfindən Azərbaycan
Türkələrin olunan təhqir və ihanətlərə
ciddi şəkildə qızdırmışdır.İranın rəsmi kanalı tərəfindən yapılan bir ankətdə
Azərbaycan Türklərini təhqir edmələri Güney Azərbaycan öyrənciləri tərəfindən 1995 həm
mitinglərə nədən olmuşdur. ,həmdə rəsmi organlara yazlı şəkildə etirazlarını
bildirilmişdir. Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətinin milli hərkətin
siyasallaçmasında büyük öncü rol oyanamışdır.
Təbrizdə 1996-cı ildə seçimlərdə Güney
Azərbaycan öyrənci hərəkəti bütün güçü ilə bu
seçimdə aktiv qatımışdır. Seçimi Güney Azərbaycan milli hərəkətinin
qazanmasına baxmayaraq İran rejimi o dönəm Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini
basdırmaq için çoxlu sayıda öyrənciləri tutuqlamsı ilə sonuçlanmışdır. 1990-cı
ildən 1996-cı qədər Güney Azərbaycan öyrənci hərkətini birinci dalqa olaraq da adlandıra biləriz .
Güney Azərbacan
öyrənci hərkəti 1996-cı ildən sonra
yeni bir faza girmişdir. 1997 - cı ildə reformcuların hakimiyət gəlməsi ilə bərabər İran
genəlində əsən ılımlı ortamdan, Güney Azərbaycan öyrənciləri
öz milli haqlarının və istəklərini eldə etməsi için ilk olaraq 1998 -cı ildə Muhəqiq Ərdəbil üniversətəsində "Dan Ulduzu" dərgisi
yayınlamaya başadı. Daha sonra,İranın genəlində Azərbaycanlı öyrəncilərin
girişimi ilə 80 yaxın öyrənci dərgiləri çıxmaya başladı. İlk olaraq Güney Azərbaycanlı
öyrəncilərin dərgisəl festivalı keçirilidi.Güney Azərbaycan öyrəncilərin çabası
ilə İranın genəlində təhsil alan Azərbaycanlı
öyrəncilərin üniversitələrdə Türk dil kilasları bərpa edməklə bərabər çeşitli
kültürəl etkinliklər də düzənləyirdilər. Güney Azərbaycan öyrənciləri öyrəncisəl
qurumlarda uyə olmaqla, bəzən də yönətim quruluna girməklə
Güney Azərbaycan milli məsələnin daha da aktuəl qalmasına zəmin yaradırdılar.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti
reformcuların düzənlədiyi çeşitli panellerde, seminarlarda qatılmaqla bərabər milli məsələnin özəlliklə 15 və 19 cı
maddələrin icra olunmasının gündəmə gəlməsi
öz özlüğündə milli məsələnin aktuəlliyini qoruyurdu.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti bütün bu fəaliyətlərin
yanında milli və tarixi şəxsiyətlərimizi
anma törənlərini keçirmələri milli hərəkətin keçmişlə bağlarını sıxılaşdirması idi.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərkəti reformcu teyfin verdiyi
vədələri gerçekələşməyəcəyini anlayınca,
həm öyrəci hərəkətini, həm də milli hərəkəti reformcuların tuzaqıdan qurmaq için Babək qalasına yürüş başladı, Babək qalası milli hərəkəti şəhər mərkəzlilikdən çıxasa
,ancaq Babək qalası Güney Azərbaycan öyrənci və milli hərəkətinin özünə dönüş
noqtasıdır.Babəkin Xurəmdinin cəsarətliyi
,onun vətən uğrunda savaşmasi Güney Azərbaycan toplumu için milli mucadilədə cəsarət
qaynaqı olmuşdur.Eyni zamanda Babək qalası milli də tribuna çevrilmişdir.
1998-cı ildənm dan 2003 illərə qədər
dəvam edən öyrənci dərgiləri eyni zamanda Güney Azərbaycan milli hərəkətin də tribunları sayılmaqdydı. Eynı zamanda öyrənci
hərəkətinin gəlişim sürəcinə baxılırsa ən parlaq dönəmi də söyləyəniliriz.Güney
Azərbaycan öyrənci hərəkət bu dönəmlər
arası həsrət ədəbiyatından siyasi ədəbiyata keçərək ilə bərabər " gələcək
bizimdir" şuarı da gələcəyə umudla
baxmaq milli hərəkətin də bir söyləm halinə gəldi.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkətini 1997-cı 2003 -cı ilə
qədər ikinci dalqa olaraq da adlandırabiləriz .
2003-ci ildən etibaren İranda
reformcuların siyasi iflasa uğraması ilə
bərabər İran " da öyrənci hərəkətlərinin
fəaliyətlərini də etkiləmişdir. Güney Azərbaycan öyrənci hərkəti fəaliyət alanı daraımışdır. Arxa
arxaya baqlanan öyrənci dərgiləri Güney Azərbaycan öyrənci hərkətini toplumla
olan ilişkisini zəyifləmişdir.
Güney Azərbaycan bu sürəçdən çıxmaq için ,İran da internetin
umumiləşməsi ilə bərabər Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti də bu durumdan
yararlanaraq blog və saytların
yaranmasi ilə bərabər yenidən toplum ilə olan
ilişkisini teknoloji sayəsində
yenidən qurmayi başardi.
May qiyami və
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti:
May qiyami mahiyət
etibari ilə Güney Azərbaycan milli hərəkəti və öyrənci hərkətində bir dönüm noqtasıdır. 12 mayis 2006 İran
devlətinin rəsmi xəbər ajansı olan İran qazetəsində Türkləri hamambəcəyinə
bənzətən karikatorda"bizi böcəkləsdirməmələri için nə etməliyiz". Azərbaycan
Türklərini ikinci kəz devlətin rəsmi
kanalından təhqir olundu.
Krikator krizi
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti toplumu səfərbər etmək ünivərsitələrdə
düzənlənən
mitnglər və protestolar qısa zamanda tün Azərbayca şəhərlərinə yayınland.May
qiyamının ilk qığıcımları öyrəncilər tərəfindən başlatıldı. Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti bu mitinglərin gerçəkləşməsində başat rol oaynadı.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti milli hərəkəti dəyil bəlki Güney Azərbaycan
toplumu bu mitinglərə səfərbər
eddi..Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti
milli kimlik sahib çıxmaq zəruriyətindən yarnmışdır.Dolayısı ilə öz yaradığı
misiya sahib çıxmaq zorundaydi. May
qiyami ilə bərabər öz misyasını bir daha da göstərməklə bərabər eməyi boşa çıxmadı.
Güney azerbaycan öyrənci hərəkətinin may
qiyaminda kı, rolu ulusal kimliyi Güney
Azərbaycan tolumu ilə birlikdə sahib çıxdı. Güney Azərbaycan ulusal kimliyinə
sahib çıxması ilə bərabər Fars kimiliyin Güney
Azərbaycan coğrafiyasinda zəyifləməsi , Azərbaycan Türk kimliyin güçlənməsidir.
Azərbaycan Türk kimliyi güçlənməsi ,siyasallaşması Güney Azərbaycan öyərnci hərəkətinin
yarandığı gündən izlədiyi misiyasidir.
Sonuç:
Öyrəncilərin
oxuması( Entəlləktüəl rolu, gelişme və
deyəşiməyə açiq olması). dinamik bir ortama və çevrəyə sahib olma və gələcəyin
bəlirləyicisi olma özəlliyini daşıdığı için toplumsal bir hərəkətdə öyərəncisiz
bir hərəkətini düşünmək
zordudur.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini başqa öyrənci hərəkətlərindən
ayıran, milli söyləmlərə dayanan, Çeşitli yöntəmlərlə asimilə olunmuş bir millətin
milli kimlik uğrunda mücadələ verən Azərbaycançılık
,Türkçülük və çağdaşlıq ruhunu"gələcək
bizimdir"şuarında biləşdirib daşımasıdır.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti bir yandan milli söyləmlərin toplum içində umumiləşməsinə çalışırkən,
diğər yandan da milli söyləmlərə dayanaraq Fars
mərkəzlı öyrənci hərəkətindən bağımsız hərəkət etməsidir. İlk olaraq milli siyası söyləmlərin İranın siyasi alanına
daşımış və beləliklə teorik baxımından da fars metodolojisini çalışə çəkmişdir.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti ilə yanaşı xaricə öyrənci
aktivistləri "Günaztac" kimi
bilimsəl dərgisini çıxarması ilə bərabər çeçitli qonulara o cümlədən Fars milliyətçiliyini gerçək mahiyətini ortaya qoymuşdur.
"Günaztac" kimi bilimsəl dərgilər
ayni zamanda Güney Azərbaycan milli hərəkətini
də dünya kamo oynuna tanımaqda büyük qatqıları olmuşdur.
Güney Azərbaycan
öyrənci hərəkəti 1990-cı ildən günümüzə qədər milli hərəkət içərisində bəliləyici
unsur kimi milli hərəkətin büyüməsində
qonnumu etibari ilə başat rol oyanamışdır.
Güney Azərbaycan
öyrəncisi dinamik yapısı və milli hərəkət içində kı, qonumu etibari ilə,
bygün Urmu gölünün bilinçli şəkildə qurudulmasına ilişkin önləmlərin
alınması yenə də başat rol oynayabilər. Urmu gölü sorunu milli hərəkətinin var
olub olmama sorunudur. Dolayısı ilə Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini önümüzdəki
günlərdə büyük bir sınav gözləməkdədir.
Şahin Xiyavlı
Oslo/08.05.2012
