تك توران : بوگون ييرمي بيرينجي يوز ايلده بيزيم ديلسيز بير خالق اولاراق ياشاماميزدا، سون يوز ايلده ياپديغيميز يانليشليق و يانيلقيلارين چوخ بؤيوك پايي واردير. ايران مشروطييهت حرهكهتي، بونلارين ان اؤنهمليسيدير.
آزهربايجان انجومهنلهري و اونلاري
اولوشدوران آيدينلارين، آزهربايجانلا تورك خالقينين ديلسيزلهشديريلمهسينده،
ايران´ين ياخين تاريخينده توركجهنين آستين (خور) گؤرونمه دبي و فارسجانين اوستون
ديل دييه آلقيلانما آليشقانليغينين يئرلهشمهسينده اؤتهكسهل سوروملولوق و
سوچلاري واردير.
توزوكلهمه (مشروطييهت) يئنيلگيسي
تورك و آزهربايجانلي شخصييهت و آخيملار
آراسيندا، ايران توزوكچول (مشروطه) حرهكهتي´ني باشاريلي بير اولوسال (ميللي)
ترپهنيم (حرهكهت) اولاراق گؤرهنلهرين ساييسي هئچ ده آز دئييلدير. اونلار بو
ترپهنيمه قاتيلانلاري، اونون جرگهلهرينده اؤزلهريندهن قوچاقليق، ايگيتليك،
باهاديرليق و آلپليق گؤستهرهنلهري آزهربايجان و تورك خالقينين اولوسال قهرهماني
دييه سونور، آنير و آغيرلاييرلار. گرچهكدهن ده مشروطييهت حرهكهتي´نه
قاتيلانلار، قوچاق، ايگيت، آلپ و باهادير هونلار (اينسانلار) اولابيلهرلهر؛ و بو
ترپهنيم دوغوردوغو يؤنهتگيل (سيياسي) سونوجلار آچيسيندان، اؤزهلليكله فارس
بودونو (خالقي) و فارسيستان اؤلكهسي اوچون سون كرته (درهجه) اوغورلو بير اؤتهكسهل
(تاريخي) اولاي ساييلابيلهر. آنجاق بو ترپهنيم، تورك خالقي و آزهربايجان اؤلكهسي
اوچون كسينليكله نه باشاريلي و نه ده اولوسال اؤزهلليكلهري، ايچهرييي و يا
قازانيملاري اولان بير حرهكهت دئييلدير. ترسينه، ياخشيجا ايردهلهندييينده،
اؤزهلليكله سونوجلاري باخيميندان، بو حرهكهتين بوتونويله آزهربايجان و تورك
خالقينين علئيهينه اولدوغو گؤزلهملهنهجهكدير (موشاهيده اولوناجاقدير):
١- توزوكچول ترپهنيم (مشروطه حرهكهتي)،
فارس ميللييهتچيلييي و فارس ميللييهتچيلهرينين قاجار تورك اركلهتينين (دئولهتينين)
گئودهسينه داراشما، اونا بوتونويله ائگهمهن (حاكيم) اولما و اونو –باشيندا بير
تورك آزهربايجانلي خاقان (شاه) دورسا دا- ايچدهن اله گئچيرمهلهريني
ساغلاميشدير.
٢- مشروطييهت حرهكهتي ييرمي ايل كيمي
قيسا بير سورهده، تورك آزهربايجان قاجار اركلهتينين ييخيلماسي و ايران´لا
بيرليكده گونئي آزهربايجاندا اركلهت- يؤنهتگيل (سيياسي) ايقتيدارين تورك
خالقينين اليندهن چيخماسي ايله سونوجلانميشدير. بئلهجه مشروطييهت حرهكهتينين
سونوجو اولاراق تورك خالقي مين ايللهردهن سونرا ايلك كز دئولهتسيزلهشميشدير.
٣- مشروطييهت حرهكهتينين گتيردييي يئني
"انجمنهاي ايالتي و ولايتي" قاورامي ايله، داها اؤنجهدهن ايران´ا
حاكيم اولان تورك دئولهتلهرينين ايداري دوزگهسيندهكي (سيستئميندهكي) كؤكلهشميش
"ممالك محروسه" قاورامي، ايران´ين دئولهت و سيياسي اكينجيندهن
(كولتوروندهن) سيليملهنيپ (حذف اولونوپ) و آتيلميشدير. بونونلا دا آزهربايجان`ين
يييه (صاحيب) اولدوغو "مملهكهت (مملكت)" قونومو اليندهن آلينميش،
اؤزگون بير اؤلكه اولدوغو گرچهيي دانيلميش و ايران´ين سيرادان بير اوج ايداري
بؤلگهسينه چئوريلميشدير.
٤- "انجمنهاي ايالتي و ولايتي"
ياساسي ايله بيرليكده ايران´ين يئني ايداري بؤلگوسونده (تقسيمات اداري) آزهربايجان´ين
توپراق بوتونلويو توغرالي (رسمي) بيچيمده پوزولموشدور. آزهربايجان مملهكهتي بو
ياسا ايله، باشكند تئهران؛ آزهربايجان اهيالهتي؛ و زنجان، همهدان، عراق،
گيلان، كوردوستان، كيرمانشاهان ويلايهتلهري آراسيندا بؤلوشدورولموشدور.
٥- مشروطه آناياساسي ايله بيرليكده-
قاجارلارين قيزيلباش (تورك علهويليك) مذههبينده اولمالارينا قارشين (رغمهن)-
فارسلارين مذههبي اولان ايمامي شيعيليك اركلهتين توغرالي ديني قونومونا
ديرمانديريلميشدير. بو آدديملا، خالقيميزين ديلينين فارسلاشماسينا اك اولاراق، دين
باخيميندان دا فارسلاشماسينين يولو حوقوقهن و رسمهن آچيلميشدير.
"انجومهن-ي آزهربايجان"
يانيلقيسي
توزوكلهمه (مشروطييهت) حرهكهتينه
قوشوت (موازي) اولاراق، بو دؤنهمده قورولان آزهربايجان انجومهنلهري (درنهكلهري)،
دئييلهنلهرين ترسينه، آنا جيزقيلاردا فارس اؤزهكلي (مركهزلي) و فارسچي بير
سيياسهت ايزلهميشدير. الده اولان بلگه و وئريلهره گؤره، بو انجومهنلهرده
توپلانان آيدينلارين، گنهلده تورك ميللي بيلينجيندهن (شوعوردان) يوخسون (محروم)
و ايران اؤزهكلي اولدوقلاري سؤيلهنهبيلهر. بونلار قاجار اركلهتينين باشي و
مشروطييهت دئوريمينين (اينقيلابينين) باشچيليغي توركلهرين و آزهربايجانليلارين
الينده بولونماسي و ايران ديريني (نوفوسو) چوخونلوغونون تورك اولماسينا رغمهن؛
آزهربايجان انجومهنلهرينده كؤنوللو اولاراق فارسجايا- بو ديلي اوستون بير ديل
تانيديقلاريندان دولايي- توغرالي بير قونوم باغيشلاميشلاردير. آزهربايجان انجومهنلهرينين
بو اويقولاماسي توركجهني توغرادان (رسمييهتدهن) دوشورهرهك، اونو يئيينليكله
(سورعهتله) رسمي آلانلاردا ايشه يارامايان بير ديل حالينا چئويرميشدير.
آزهربايجان انجومهنلهري و اونلاري
اولوشدوران آيدينلارين، آزهربايجانلا تورك خالقينين ديلسيزلهشديريلمهسينده،
ايران´ين ياخين تاريخينده توركجهنين آستين (خور) گؤرونمه دبي و فارسجانين اوستون
ديل دييه آلقيلانما آليشقانليغينين يئرلهشمهسينده اؤتهكسهل سوروملولوق و
سوچلاري واردير:
١-آزهربايجان انجومهنين اورقان-قزئتي،
بير نئچه قوشوغو (شئعري) چيخارساق، و اورتادا هئچ بير ايتهكلهمه (مجبورييهت) و
ايجبار يوخ ايكهن، بوتونويله فارس ديلينده ياييملانيردي.
٢-آزهربايجان انجومهني اويهلييينه
(عوضولويونه) سئچيلمهنين قوشوللاريندان (شرطلهريندهن) بيري– آزهربايجان´ين
ديلي اولان توركجه دئييل- قونشو اؤلكه فارسيستان`ين ديلي اولان "فارسجا بيلمهك"
اولاراق بليرتيلميشدي. بونونلا بير ياندان توركجه بيلمهك انجومهنلهره اويهلييين
قوشولو (شرطي) اولاراق گؤرولمهميش و بئلهجه دهيهرسيز و ايشه يارامايان بير ديل
حالينا گتيريلميش، اؤته ياندان، يالنيز توركجه بيلهنلهر قييينلانديريلاراق
(جزالانديريلاراق) انجومهنلهره اويه اولماقدان يوخسون بيراخيلميشلاردير. بو
آدديم، آزهربايجان`ين ديل آچيسيندان فارسيستان`ين سؤمورگهسي اولونماسي و تورك
ديلينين آزهربايجاندان يوخ ائديلمهسينين يولونو آچان ايلك رسمي آدديم اولاراق
قبول ائديلمهليدير.
٣- "انجمنهاي ايالتي و ولايتي"
آدلانان قوروملارين ياساسيندا، ايراندا ايلك كز رسمي قوناملارا (مقاملارا) آتانماق
اوچون فارسجا اوخور-يازار (باسواد) اولما قوشولو گتيريلميشدير. بو يانليش
توتومونسا (موضئعينسه)، ييرمينجي يوز ايل ايران´يندا فارس ديلينين توغرالي و اركلهت
ديلي اولما آيريجاليغي قازانماسيندا و تورك ديلينين بو قونوملاريني ايتيرمهسينده
اولدوقجا بليرلهييجي ائتگيسي اولموشدور.
ايران´ي قورتارماق آدينا، آزهربايجان´ي
اونوتماق
بو قونو ايله ايلگيلي اولان، آشاغيداكي
آلينتي وارليق درگيسيندهندير: (مشروطييهت دؤنهمي آزهربايجاندا (ايراندا)
توركجه مطبوعات و نشرييات-١. وارليق، ٢٧.نجي ايل، پاييز و قيش، ٣٨٤، سايي
١٣٩-١٣٨")
"انجومهن قزئتينين ايلك ساييسي ١٩٠٦
(١٣٢٤) ايلينده تك بير صحيفه شكلينده تبريزده يايينلانميشدير.... مشروطييهت
اينقيلابي سايهسينده اورتايا چيخان اهيالهت و ويلايهت انجومهنلهري آراسيندا
ان اؤنهملي و گوجلو مؤوقئعه صاحيب اولان "تبريز ميللي انجومهني"نين
اورقاني اولاراق يايينلانان "انجومهن" قزئتي، يالنيز تبريز و آزهربايجان´ين
دئييل، ايران´ين هر طرهفيندهن اؤزهلليكله ده تئهران´دا جرهيان ائدهن مشروطييهت
خبهرلهريني ائحتيوا ائتديييندهن چوخ اؤنهملي بير يئره صاحيبدي. قزئت بعضي
ساييلاريندا چيخان بير نئچه شئعري ايستيثنا سايماقلا تامامهن فارسجادير....
قزئتين ١٠٧ نجي ساييسيندان ائعتيبارهن اهيالهت
و ويلايهت انجومهنلهرينين قانون لاييحهسي سيرايلا يايينلانميشدير. لاييحهيه
گؤره هر بير اهيالهتده انجومهن آدلي بير اهيالهت انجومهني (مجليسي)
اولوشدورولماليدير. انجومهن عوضولهري خالقين سسي ايله سئچيلير. سيچيجيلهرين
ايران تبهعهسي و ٢١ ياشين اوزهرينده اولماسي، اهيالهتده ائوي و مولكو بولونماسي،
يا دا بير باشا وئرگي وئرمهسي شرطدير. قادينلار سئچيملهره قاتيلابيلمهزلهر.
آدايلار (كانديدالار) ايسه، ان آز ٣٠ ياشيندا اولدوب، فارسجا اوخوما-يازماغي بيلمهليديرلهر.
مشروطييهت آناياساسيندا (قانون اساسي)
رسمي ديلدهن سؤز ائديلمهدييي حالدا، فارسجا اوخوما-يازما بيلمهنين شرط اولاراق
بليرلهنمهسي و دولاييسي ايله ده سادهجه توركجه اوخوما-يازما بيلهن بير
اينسانين آزهربايجان انجومهن سئچيملهرينه كانديدا اولماقدان محروم ائديلمهسي،
مشروطييهت دؤنهمينده فارس ديلينين داها رسمي بير ايستاتو قازانماسينا يول آچان و
توركجهنين آرتيق رسمي مركهزلهرده بير ايشه ياراماياجاغي آنلامينا گلهن بو
مادده، توركلهرين مشروطييهت دؤنهمينده اوغراديقلاري ان بؤيوك ضرهر اولموشدور.
مركهزي حؤكومهتين توركلهرين الينده بولونماسي و مشروطييهت حرهكهتي
بايراغينين دا آزهربايجانليلار الينده اولماسي، توركجهنين ده فارسجانين يانيندا
رسمي ايستاتو قازانابيلمهسي اوچون الوئريشلي بير شراييط ياراتماسينا رغمهن، آزهربايجان
آيدينلاري بوتون ايران´ي قورتارماق آدينا، آزهربايجان´ي تامامهن
اونوتموشلار....."
هارادا يانيلديق، نهدهن يئنيلديك؟
گؤروندويو كيمي، ايران مشروطييهت حرهكهتي
سونوجوندا:
١-تورك بودونو اؤز اولوسال-اؤتهكسهل
اركلهتيني الدهن وئرميش،
٢-تورك بودونو اركلهتسيزلهشهرهك فارس
خالقينين سيياسي بويوندوروغو آلتينا گيرميش،
٣-تورك ديلي حوقوقي اولاراق اركلهت و
توپلومسال (ايجتيماعي) آلانلاردان ديشلانميش،
٤-فارسجا ايراندا گئدهرهك بيرجه توغرالي
و اركلهت ديلي اولما آيريجاليغيني الده ائتميش،
٥-آزهربايجان اؤلكهسي يوز ايللهردهن
بري يييه اولدوغو رسمي "مملهكهت" قونومونو ايتيرميش؛
٦-آزهربايجان`ين تورپاق بوتؤولويو
پوزولموشدور.
٧-فارس ايمامي شيعهلييي تورك بودونو و
آزهربايجان اؤلكهسينين توغرالي و اركلهت مذههبي-ديني اولموش؛
تورك خالقي و گونئي آزهربايجان´ين
وارليغيني دانان و گلهجهييني يوخ ائدهن مشروطه كيمي بير حرهكهتي، قوتلانماسي
گرهكهن بير اولاي اولاراق گؤرمهك اولاسي (مومكون) دئييلدير. اوچرا (چونكو) بئله
قورخونج بير يانليشليق؛ اؤتهيي، باشيميزا گلهنلهري، اونلارين نهدهن باشيميزا
گلديكلهري و بيزيم اونلارداكي پاييميزي آنلاماماق و گؤرمهمهك دئمهكدير. بوگون
ييرمي بيرينجي يوز ايلده بيزيم ديلسيز بير خالق اولاراق ياشاماميزدا، سون يوز
ايلده ياپديغيميز يانليشليق و يانيلقيلارين چوخ بؤيوك پايي واردير. ايران مشروطييهت
حرهكهتي، بونلارين ان اؤنهمليسيدير. ايران مشروطييهت حرهكهتي تورك خالقي و
آزهربايجان اؤلكهسي اوچون بير باشاري دئييل، ترسينه سون يوز ايللهرده تورك
خالقي و گونئي آزهربايجان´ين اوغراديغي ان آغير يئنيلگي و يئدييي ان سارسيتيجي
گوپسهكدير (ضربهدير).
مشروطييهت حرهكهتينين بوگون گونئي آزهربايجان
و ايران توركلهرينين چوخو طرهفيندهن اولوسال باشاري دييه آلقيلانماسي و دهيهرلهنديريلمهسي؛
يئتهرينجه دوشونولمهدهن، اينجهلهنمهدهن و ايردهلهنمهدهن منيمسهنميش و
يانليش بير داورانيشدير. بئله بير يانليش توتومون بو دنلي گنيش بير اؤلچوده تورك
خالقي و آزهربايجانلي آيدينلار آراسيندا ياييلماسيندا، ييرمينجي يوزايل بويونجا
فارس ميللييهتچيلهري و سولچولارينين تبليغاتي و معنهوي باسقيسينين اوينامي
(رولو) بؤيوكدور.
سؤزلوك:
آتانماقAtanmaq : منصوب شدن
آچيAçı : زاويه
آخيمAxım
: جريان
آدديمAddım
: گام، قدم
اركلهتƏrklət : دولت
آستينAstın
: پست، خوار
آغيرلاماقAğırlamaq
: گرامي داشتن، بزرگداشتن
اكينجEkinc : فرهنگ
آلانAlan : عرصه
آلپAlp : قهرمان، دلاور
آلقيلاماقAlqılamaq
: ادراك كردن
آليشقانليقAlışqanlıq
: عادت
آلينتيAlıntı : اقتباس
آناياساAnayasa : قانون اساسي
آنجاقAncaq : اما، لاكن
آنماقAnmaq : ذكر كردن
اؤتهكÖtek : تاريخ
اؤتهكسهلÖteksel : تاريخي
اوجUc : حد
اوچراUçra : چونكه، زيرا
اوخوريازارOxuryazar : باسواد
اؤزگونÖzgün : اصيل
اؤزهكÖzək : مركز
اوستونÜstün : برتر
اوغراماقUğramaq
: مواجه شدن
اوغورلوUğurlu
: خوش يمن، مبارك
اولاسيOlası : ممكن
اولايOlay : حادثه
اولوسالUlusal : ملي
اولوشدورماقOluşdurmaq
: تشكيل دادن
اويقولاماUyqulama : اجرا
اوينامOynam : رل
اويهليكÜyelik : عضويت
اويهÜyə : عضو
ائتگيÉtgi : اثر، نفوذ
ائتگيليEtgili : موثر
ايتهكلهمهİtekleme : اجبار، مجبوريت
ايچهريكİçərik : مضمون
آيدينAydın
: روشنفكر
ايردهلهمهكİrdələmək : تدقيق كردن
آيريجاليقAyrıcalıq
: امتياز
ايزلهمهكİzləmək : تعقيب كردن
ائگهمهنÉgemen : حاكم، مسلط
ايگيتİgid : دلاور، جسور
ايلگيليİlgili : مربوط
باخيمBaxım
: منظر، نقطه نظر
باش كندBaşkend
: پايتخت
باشاريBaşarı : موفقيت
باشاريليBaşarılı : موفق
باهاديرBahadır
: قهرمان، دلاور
بليرتمهكBəlirtmək : معين كردن
بليرتيلمهكBelirtmek : معين شدن
بليرلهييجيBəlirləyici : تعيين كننده
بودونBudun : خلق، توده مردم
بؤلگوBölgü : تقسيمات (اداري)
بيرجهBircə : يگانه
بيلينجBilinc : شعور
ترپهنيمTərpənim : حركت
توتومTutum : موضع
تورپاق بوتونلويوTorpaq
bütünlüyü :
تماميت ارضي
توزوكچوTüzükçü : مشروطه خواه
توزوكچولTüzükçül : مشروطه
توزوكچولوكTüzükçülük : مشروطه خواهي
توزوكلهمهTüzükləmə : مشروطيت
توغراTuğra
: رسميت
توغراليTuğralı : رسمي
جرگهCerge : رديف، صف
جيزقيCızqı : خط
چوخونلوقÇoxunluq : اكثريت
خاقانXaqan : پادشاه
داراشماDaraşma
: هجوم كردن به چيزي مانند مورچه
دبDəb : مد
درنه كDernek : انجمن
دوزگهDüzgə : سيستم
دؤنهمDönem : دوره
ديرينDirin : نفوس، اهالي
ديشلانماقDışlanmaq
: طرد شدن
دئوريمDevrim : انقلاب
سارسيتماقSarsıtmaq
: تضعيف كردن
سارسيتيجيSarsıtıcı : تضعيف كننده
سوچSuç : گناه
سورهSürə : مدت
سوروملولوقSorumluluq : مسئوليت
سؤمورگهSömürge : مستعمره
سونماقSunmaq : تقديم كردن، عرضه كردن
سونوجSonuc : نتيجه
سيرادانSıradan
: پيش پا افتاده
سيليملهنمهكSilimlenmek : حذف شدن
سيليملهمهكSilimləmək : حذف كردن
قارشينQarşın
: رغم، رغمن
قازانيمQazanım
: دست آورد
قاورامQavram : مفهوم
قوتلاماقQutlamaq : مبارك داشتن، جشن
گرفتن
قوچاقQoçaq : پهلوان
قورومQurum : موسسه
قوشوتQoşut
: موازي
قوشوقQoşuq
: شعر
قوشولQoşul
: شرط
قونامQonam : مقام
قونوQonu : موضوع
قونومQonum : موقعيت
قييينلانديرماقQıyınlandırmaq
: جزالانديرماق
كرتهKerte : درجه
كسينليكلهKesinlikle : قطعيا
كؤكلهشميشKökleşmiş : ريشه دار، محكم شده
كؤنوللوKönüllü : داوطلبانه
گرچهكGerçek : حقيقت
گوپسهكGüpsək : ضربه شديد
گؤزلهملهنمهكGözlemlenmek : مشاهده شدن
گؤزلهملهمهكGözləmləmək : مشاهده كردن
گئودهGévdə : بدنه
هونHun : انسان
وئريVéri : داده
ياخشيجاYaxşıca
: بخوبي
ياراماقYaramaq : مفيد بودن
ياساYasa : قانون
يالنيزYalnız
: صرفا
يانليشYanlış
: غلط، نادرست
يانيلقيYanılqı : اشتباه، توهم
ياييملاماقYayımlamaq
: منتشر كردن
ياييملانماقYayımlanmaq
: منتشر شدن
يوخسونYoxsun : محروم
يوز ايلYüzil : قرن
يؤنهتگيYönətgi : سياست
يؤنهتگيلYönətgil : سياسي
يئتهرينجهYetərincə : بقدر كافي
يئرلهشمهYérleşme : جاي گرفتن
يئنيلگيYenilgi : مغلوبيت، شكست
يييهYiyə : صاحب، مالك
يئيينليكYéyinlik : سرعت
