اولوسچولوق قوراملارینا اؤتری بیر باخیش - اومود یاشام

تک توران : اینسان اوغلونون بوگونکو یاشامی تاریخ بویو چئشیدلی ائوره لردن کئچیب دیر. دائما ایره لی له مه یی آماج توتان بو تاریخه باخدیغیمیزدا بیر گلیشمه سئیرینده اولدوغوموز آپ – آیدین گؤز اؤنونده دیر. اینسان ذاتینا یاخشی بیر گؤروشله باخارساق سا اینسانی یاخشی لیق و باریشی سئون بیر وارلیق کیمی تصور ائتمک ممکن دور. باریشجیلیق گرچک دونیادا گرچکلشه بیلمه سه بئله بوتون دوشونسل چابالارین سونوج توتدوغو اورتاق نقطه دیر. توپلوملاری یؤنتمک یؤنلرینه باخدیغیمیزدا دوشونسل چابالار بوگون اولوس – دؤولت و آرخاسیندا اولان اولوسچولوغا سونوجلانیب دیر. یعنی دوشونسل چابالارین گلیشیمی توپلوملارین گلیشمه سئیرینده اینسان اوغلونا توپلومو داهادا باریشجیل بیر آلانا یؤنتمک اوچون اولوس- دؤولت آنلاییشینی اؤنرمک ده دیر. اؤزه للیکله باتی اؤلکه لری بو ائوره لری دوغرو – دوزگون سوییه ده کئچه رک دوغو اؤلکه لریندن داها آرتیق باریشجیل بیر اورتامدا یاشاماقدادیرلار. یعنی توپلوملاری یؤنتمک و بیرئیلرین داها دا باریشجیل بیر اورتامدا یاشاماسی اوچون گرچک بیر قاورام وارساسا اودا اولوسچولوق قاورامی دیر.

اولوسچولوق سؤزجوکو ایله آنلاتیلان قاوراما بیر سؤزجوک اولاراق 1800 – ینجی ایللردن بری راستلاشیریق. اؤنجه لر بیر وارلیق اولاراق یاشانان یادا بلکه هئچ یاشانمایان! اولوسچولوق باتی دوشونجه سینده 1800 – ینجی ایللردن بری ایسم اولاراق قولانیلیر. آنجاق تئوریک بیچیمده 1970 اؤزه للیکله 1980 – ینجی ایللردن بری اولوسچولوق اوزره یاپیلان آراشدیرمالار یوغونلاشاراق اینسانی بیلیم لرین اؤزه ل بیر قولونا چئوریلیب دیر. بو خصوصدا آدلیم دوشونورلردن ایسه آنتونی دی اسمیت، اریک هابزباوم، ارنست گلنر، میروسلاو هروش و آیریلارینا اشاره ائتمک ممکن دور.

اولوسچولوق قوراملاری نین آیریلدیغی تمل آنلاییش اولوسچولوغون نه زاماندان بری اینسان توپلولوغوندا اوینام اوینادیغی سوروسونون یانیتیندا گیزلی دیر. بو سورونون یانیتی ایسه اولوسچولوق قوراملارینی اؤنجه اوچ یئره بؤلمکده دیر. پریموردیالیست (ایلکچی لر)، مدرنیست لر و ائتنو-سمبلیست لر.

پریموردیالیست لر (ایلکچی لر)

ایلکچی لر، اولوسچولوغو فطری بیر اورون اولاراق ده یرلندیریب بشریتین بوتون دؤورلرینده وار اولدوغونا اینانیرلار.

بو آچیدان بو تئریم میللتلری کئچمیشدن بو گونه دک سوره گلن (ازلی و ابدی) بیر اولوشوم اولاراق گؤرن یاخلاشیمی آنلاندیرماق اوچون قوللانیلماقدادیر.(1)

بو خصوصودا تورک دونیاسی نین آدلیم یازاری دورموش حوجااوغلونون دوشونجه لری دیققته لایق دیر؛ دورموش حوجااوغلو مستقیم صورتده ایلکچی باخیشیندان مدافعه ائتمه سه بئله یازیلاریندا ان یارارلاندیغی یاخلاشیم دیر.

دورموش حوجااوغلونا گؤره:

" میللیتچیلیک ان قدیم زامانلاردان گونوموزه قدر بو شکیلده بیر آدی یوخ ایکن ده هئپ وار ایدی، هئپ ده وار اولاجاق دیر، یاخشی و یا کؤتو، پوزیتیو و یا نئگاتیو، ییرتیجی و یا مونس، ساواشجی و یا باریشجی بوتون شکیللریله. طبق دین کیمی چونکو او انیسان اولماقلیغیمیزین لازم و ضروری بیر سببی اولدوغو کیمی نتیجه سی دیر."(2)

" میللیتچیلیک اولقوسو، میللیتچیلیک کلمه سی نین هئچ بیلینمه دیگی دؤورلرده ده هئپ وار اولدوغو کیمی؛ بوگون داهی بو کلمه نین آدی نین آنیلمادیغی یئرلرده ده یئنه شو و یا بو شکیلده واردیر."(3)

دورموش حوجااوغلو اولوسچولوق تاریخینی یانلیز مدرنیسم تاریخی ایله ائشیت توتان یازارلارا قارشی بئله بیر الشدیری ده بولونور:"

" ایلکین و ان باشدا گلن خطا بیر اولقو اولاراق میللیتچیلیگین بیر کلمه اولاراق اورتایا چیخیشینا تاریخلندیرسلمه سینده یاتماقدادیر ... دیل فلسفه سینده کی کلمه باغلانتیسی کونتئکتینده ایشله نن بو خطایا اعتبار ائدیله جک اولورسا مدنیت و کولتورون ده ان چوخ ایکی عصرلیک بیر تاریخی نین اولماسی گرکدیگینه و مثلا روم کولتورو و مدنیتی و ایسلام کولتورو و مدنیتی کیمی تئرمینلرین جائز اولماماسینا، روملولارین دا ایسلاملی لارین دا کولتورسوز و مدنیت سیز اولدوقلارینا حؤکم ائدیلمه سی ایجاب ائدیردی."(4)

دورموش حوجااوغلو اولوس آنلایشینی بئله تانیملاییر:

" بئله لیکله اؤزونو مشترک بیر آنادیل ایله بلیرلی بیر سویا عائد حیس ائدن بلیرلی بیر توپراغی وطن ائدن، عینی ماضی یی پایلاشان و عینی استقبال رؤیانی گؤرن هموژن بیر سیاسی جمعیت یعنی بیر میللت ایله قارشیلاشیریق."(5)

آنجاق یئنه سوی کیمی سؤزجوکلری اینسانی توپلولوقلار آراسی آیریمین تانیغی توتان دورموش حوجااوغلو ایلکچی باخیشا سؤیکنمکده بولونور. نئجه کی اولوسو آیری آدلیم ایلکچی یازارلارا تای بؤیوک بیر عائله کیمی تصور ائده رک اولوسچولوغو بؤیوک بو عائله نی اولوشدوران بیر باغ کیمی گؤسته ریر.

" میللیتچیلیک قونوسوندا ان چوخ دیققت چکن ان اؤنملی خصوصلاردان بیریسی و حتی بیر چوخ باخیمدان بیرینجیسی، بیر جمعیتی اولوشدوران اویه لر آراسیندا چوخ سیخی بیر باغ تاسیس ائتمه قونوسونداکی رقیب سیز گوجدور ... میللیتچیلیک بیر جمعیتین اؤزونو بیر عائله کیمی آلقیلانماسینی ساغلایان رقیب و معال بیر باشقاسی بولونمور ... گرچکده میللت بیر بؤیوک عائله دیر، دایانیشما باغی میللیتچیلیک اولان بیر عائله."(6)

آنجاق ایلکچیلیگی بیر قاورام حالینا گتیریب تئوریکلشمه سینده ایلک اولاراق ادوارد شیلزین بؤیوک رولو اولموشدور. داها سونرا کلیفورد گیرتز طرفیندن 1950لرده بو قاورام گلیشدیریلمیش وان دن برگه و مسترز کیمی ایسم لر ساریندان یئنی باخیش آچیلارینا قاتقیدا بولونموشلاردیر.

اومود اؤز کریملییه گؤره:

" ایلکچیلر ایسه ائتنیک توپلولوقلارین و اولوسلارین تاریخین دوغال بیریملری و اینسان دئنه یی سی نین بوتونلشدیریجی عنصرلار اولدوغونو وورغولارلار."(7)

بو اوزدن دئمک اولارکی ایلکچی لره گؤره اولوس قاورامی بیر قاورام اولاراق سون زامانلارین اورونو اولسا بئله بیر آنلاییش طرزی کیمی تاریخین بوتون ائوره لرینده اینسانجیل یاشامدا وار اولوب چئشیدلی شکیللرده توپلومسال یاشامدا اوینام اویناییب دیر. بو باخیش آچیسیندان اولوس و اولوسچولوق آنلاییشی اینسان اوغلونون یئمک، ایچمک کیمی آیریلماز و فیطری اؤزه للیکلریندن اولوب اینسان اولماغین بیر سونوجو اولاراق اورتایا چیخیب دیر. آنجاق اولا بیلر سون زامانلاردا بیلیمسل چابالارین آرتماسی ایله یاناشی قاوراملاشدیریلاراق تئوریک بیچیمه گتیریلسین.

مدرنیست یاخلاشیم:

ایلکچی یاخلاشیما قارشی دوران ایکینجی قورام ایسه مدرنیست یاخلاشیمی دیر. مدرنیست لر اولوسو صنایع دئوریمی و مدرنیزاسیون سونراسی یارانان بیر اورون کیمی آنالیز ائده رک مدرنیزمدن اؤنجه اولوس و اولوسچولوق سؤزجوک لری اوزره تارتیشمایی یئرسیز بیلیرلر. بو یاخلاشیما گؤره مدرنلشمه ایله اولوسلاشما سوره جی بیر بیرلری ایله پارالئل بیر شکیلده گلیشمیشدیر.

ائریک هابزباوما گؤره:

" میللیتچیلیک مدرن بیر اولقودور. میللتلرین ایلک ایشارتلری 17 یوز ایلین سونلاریندا گؤرولموشسه ده ایدئولوژیک بیچیمده بلیرلی بیر میللت و یا ائتنیک توپلولوغو سئومک اولاراق تانیملانا بیله جک میللیتچیلیکدن ایلک دفعه 18 یوز ایلده بحث ائدیلمیشدیر."

یئنه هابزباوما گؤره:

" یئترلی ساییدا اینساندان اولوشان هر هانسی بیر توپلولوغون منسوبلاری اؤزلرینی بیر میللتین منسوبلاری اولاراق گؤرسلرسه میللت موجود دئمک دیر."

مدرنیست یاخلاشیمدا اولوسچولوق تارتیشمالارینا اؤنجه لیکلردن فرقلی بویوت گتیرن ان اؤنملی چالیشمالاردان بیری بندیکت اندرسونون خیالی جماعت لر تئوری سی دیر. اولوسچولوق قدر اولوسون دا اؤزه ل بیر کولتورل یاپیم طرزی اولدوغونو ادعا ائدن اندرسونا گؤره:

"میللیتچیلیک؛ لیبئرالیزم، فاشیزم کیمی اولقولارلا دییل ده قوهوملوق ، دین کیمی اولقولارلا بیرآرادا دوشونولورسه هر شی داها راحات اولور. او حالدا آنتروپولوژیک بیر روحلا اولوس حاققیندا بو تانیمی اؤنه ریرم: میللت، خیال ائدیلمیش بیر سییاسال توپلولوقدور، اؤزونه عینی زاماندا هم هموژئنلیک هم ده سینیرلیلیق ایچکین اولاجاق شکیلده خیال ائدیلمیش جماعت دیر."(8)

مدرنیست یاخلاشیم آچیسیندان صنایعلشمه و کاپیتالیست لشمه سوره جی نین بیر سونوجو اولان مدرنلشمه سیاسی باخیمدان هموژن بیر اولوس – دؤولت سوره جی نی دوغوران میللیتچیلیگده یول آچان باشلیجا عنصر اولموشدور.(9)

دورموش حوجااوغلو مدرنیست یاخلاشیم حاقدا بئله بیر سؤیلنتی ده بولونور:

" صنایع دؤنمیندن اعتبارا اورتایا چیخان میللیتچیلیکلرله اؤنجه سینده وار اولان میللیتچیلیکلر  آراسینداکی ان اؤنملی فرق صنایع دؤنمینده میللیتچیلیکلرین اؤزونه اؤزه للیکله اولوس – دؤولت اولاراق اورتایا قویماسی ایله تجلی ائتمکده دیر."(10)

یا

" صنایع توپلوملاریندا اورتایا چیخان میللیتچیلیکلرین بیر قیسمی بیر میللی روح اطرافیندا میللی بیرلیک تاسیس ائتمه یه و بیر دؤولت انشا ائتمه یه بیر قیسمی دؤولت ایله بیر میللت و میللیتچیلیک انشا ائتمه یه یؤنلمیشدیر."

اومود اؤزکریملی یه گؤره:

"مدرنیست یاخلاشیم، میللیتچیلیگین 1789 فرانسه دئوریمی و انگلیس ده 1838ده یاشانان صنایع دئوریمینین بیر اورونو اولاراق اورتایا چیخیب دیر. بو باخیش آچیسینا گؤره؛ میللت و میللیتچیلیک کاپیتالیزم، صنایعلشمه، اولوس – دؤولتلرین قورولماسی، شهرلشمه و لائیکلشمه کیمی اولایلار ایله بیرلیکده و یا بو اولایلارین بیر سونوجو اولاراق اورتایا چیخار."(11)

ائتنو – سمبلیست یاخلاشیم:

اوچونجو قورام ایسه اولوسچولوغا ائتنو-سمبلیست یاخلاشیم دیر. سون زامانلار آراشدیرمالارین سونوجو اولان بو یاخلاشیمین تئوریک اوجاغی لندن ائکونومی اوخولونون (LSE) اولوسچولوق اوزره یاپیلان آراشدیرمالار بؤلومونده دیر. بو قورومون باشدا گئدن ایسم لریندن آنتونی دی اسمیت دیر. ائتنو-سمبلیست یاخلاشیمی تئوریک بیچیمه گتیرن آنتونی دی اسمیت ایلکچی و مدرنیست یاخلاشیم لار آراسی اورتاق بیر یول بولماغا چالیشیب دیر. آنتونی دی اسمیت دوشونجه سینده تاریخسل باغلامدا ایلک میللتلرین مدرن اؤنجه سی ائتنیک چکیردکلر تملینده اولوشدوغونو بلیرتمکده دیر. باشقا بیر سؤزله دئسک هر اولوسون تملینده ائتنیک بیر باغ بولونماقدادیر. ائتنو-سمبلیست یاخلاشیما گؤره بو گون موجود اولان اولوس لار مدرنیسم اؤنجه سی دؤنه مین ائتنیک توپلولوقلارین داوامیندا یارانیب لار.

آنتونی دی اسمیت اولوس آنلاییشینی بئله تانیملاییر:

"تاریخی بیر توپراق، اورتاق میتلر و تاریخی بلله ک؛ اورتاق بیر کوتله سل کامو کولتورو، توپلولوغون بوتون فردلری اوچون کئچرلی اورتاق یاساسال حاق و گؤرولر؛ توپلولوق فردلری نین اؤلکه اوزه رینده آزاد حرکت ایمکانینا صاحیب اولدوقلاری اورتاق بیر ائکونومی اولوس اورونلارین تشکیل ائتمکده دیر."(12)

آنتونی دی اسمیته گؤره میللیتچی بیر حرکت ایله میللیتچی بیر ایدئولوژی بیر بیرلریندن فرقلی عنصرلاردیر. آنتونی دی اسمیت بو آیریمی بئله اونایلاییر:

"

- دونیا هر بیری اؤز بیرئییللیغی ، تاریخی و سرنوشتی بیر اولان میللتلره بؤلونموشدور.

- میللت بوتون سیاسی و توپلومسال گوجون قایناغی دیر و میللته باغلی لیق هر شی یین اوستونده دیر.

- اینسانلار اؤزگور اولماق اوچون بیر میللت ایله اؤزده شمه لی دیرلر.

- میللتلرین اؤزگور و گووه نلیک ایچینده بولونمالاری گره کیر."(13)

اورتاق بیر یول کیمی اورتادا اولان ائتنو-سمبلیست یاخلاشیم مدرنیست لر کیمی اولوسو توپلوم و تاریخ ده بولونان دوغال و گرکلی بیر عنصر اولمادیغی حالدا، کاپیتالیزم، بوروکراسی و سکولار فایداجیلیق کیمی مدرن گلیشمه لرین اورونو بیلمه ییب اولوسون کؤکونده بیر ائتنیک وارلیغین وار اولماسینی منیمسه مک ده دیر. آنجاقایلکچی لره تای دا آنتیک چاغدا اولوسو آنلاییشینین وار اولماغینا قاتیلماییرلار؛ بلکه ائتنیکین مدرنیسم آراجلاریندان فایدالاناراق اولوسا چئوریلمه سی اینانجیندادیلار.

قایناقلار:

(1) اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری: ائلشتیرل بیر باخیش، ایستانبول 1999، ص 76.

(2) دورموش حوجااوغلو ایله میللیتچیلیک اوزه رینه سؤیله شی، ملاقاتی یاپان؛ سینان دمیرتورک، سیاسی اکسنی، ایل 1، سایی 7، 17-23 اکیم 2003، ص11)

(3) میللیتچیلیک اوفوقو، مین ایل یایین ائوی، 2007، بیرینجی باسقی، دورموش حوجااوغلو، ائدیتور؛ حوزئیفه سلیمان ارسلان.

(4) میللیتچیلیک اوفوقو، مین ایل یایین ائوی، 2007، بیرینجی باسقی، دورموش حوجااوغلو، ائدیتور؛ حوزئیفه سلیمان ارسلان

(5) میللیتچیلیک اوفوقو، مین ایل یایین ائوی، 2007، بیرینجی باسقی، دورموش حوجااوغلو، ائدیتور؛ حوزئیفه سلیمان ارسلان

(6) دورموش حوجااوغلو ایله میللیتچیلیک اوزه رینه سؤیله شی، ملاقاتی یاپان؛ سینان دمیرتورک، سیاسی اکسنی، ایل 1، سایی 7، 17-23 اکیم 2003، ص11)

(7) اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری: ائلشتیرل بیر باخیش، ایستانبول 1999

(8) بندیکت اندرسون، خیالی جماعت لر: میللیتچیلیگین کؤکنلری و یاییلماسی، ایستانبول، 1995، ص18-ص21

(9) ایراندا میللیتچیلیک و بؤلگه یه یانسیملاری، دکترا تئزی، یالچین ساری کایا، 2007، قورامسال چرچئوه بؤلومو

(10) میللیتچیلیک اوفوقو، مین ایل یایین ائوی، 2007، بیرینجی باسقی، دورموش حوجااوغلو، ائدیتور؛ حوزئیفه سلیمان ارسلان

(11) اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری: ائلشتیرل بیر باخیش، ایستانبول 1999

(12) آنتونی دی اسمیت، میللی کیملیک، ص31-32

(13) آنتونی دی اسمیت، میللی کیملیک، ص31-32

http://www.azerodo.blogfa.com/post/15

اؤزگور دوشونجه اوجاغي