در تظاهرات پنجم شهریور ۱۳۹۰ در ارومیه و تبریز، شعارهای غیر سیاسی در رابطه با "نجات دریاچه ارومیه" سر داده شد. اما شاهدان عینی از سرکوب شدید گزارش می‌دهند. آن‌ها می‌گویند که منطقه اکنون کاملا امنیتی شده است.
بیش از ۲۲ نماینده آذری زبان برای نخستین بار با نوشتن نامه‌ای به هیات رئیسه مجلس خواستار رسیدگی جدی و قانونی به بحران دریاچه ارومیه و پاسخگویی دولت در قبال تبعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ناشی از روند خشک شدن دریاچه ارومیه شدند.
گرچه طرح دو فوریتی آن‌ها برای نجات دریاچه ارومیه رد شد، آما آن‌ها توانستند مشکل دریاچه ارومیه را به صحن مجلس بکشاندند. بنابه گفته‌ی فعالین مدنی آذربایجان، انتشار خبرعدم موفقیت نمایندگان سبب خشم و نارضایتی مردم آذربایجان شد. به‌دنبال آن، روز پنجم شهرویورماه ۱۳۹۰ مردم ارومیه و تبریز درست به تظاهرات اعتراضی زدند.
شاهدان عینی به دویچه وله گفته‌اند که اعتراض‌های مسالمت‌آمیز مردم وحشیانه از سوی نیروهای ضد شورش سرکوب شده اشت. از دید فعالین زیست محیطی و مدنی آذربایجان مشکل زیست محیطی ارومیه اکنون ماهیت سیاسی و امنیتی پیدا کرده است.
دریاچه ارومیه مسئله‌ی داخلی نیست
مسئله خشک شدن دریاچه‌ی ارومیه از ابعاد داخلی فراتر رفت و حتی حزب سبزهای آلمان نیز در این رابطه بیانیه‌ای صادر کرد و نظر دولت آلمان را به این معظل زیست محیطی ایران معطوف کرد. این حزب "فاجعه‌ی زیست محیطی ارومیه" را مسئله‌ی داخلی ایران نمی‌داند.
علی محجوبی رئیس دفتر کلاودیا روت، رئیس حزب سبزها در گفت‌وگو با دویچه وله گفت: «عکس‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که دریاچه چقدر عقب نشینی کرده و شوره‌زار چقدر بزرگ شده و چه مساحتی زیر لایه‌های نمک خوابیده است. این واقعیت‌ها جمهوری اسلامی را مجبور می‌کند موضع بگیرد و استدلال‌هایی که طرف مقابل را به دروغگویی و جدایی خواهی متهم می‌کند، دیگر گوش شنوایی پیدا نمی‌کند. ابعاد این فاجعه چنان است که محدودیت منطقه‌ای ندارد و بادهای نمکین و طوفان‌هایی که حجم عظیمی از نمک را در منطقه پخش خواهد کرد، حوزه‌ی بسیاربزرگی را در بر می‌گیرد. این‌ها چیزهایی است که سیاست‌های بین‌المللی را باید به چالش بکشاند و از این نظر دریاچه ارومیه موردی هست که فقط و فقط به سیاست داخل ایران و به یک منطقه‌ی کوچک مربوط نیست«.
واکنش آذربایجانی‌ها به بیانیه سبزها
فاخته زمانی، دبیر "انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجان ایران" که گزارش‌های مربوط به "کارزار نجات ارومیه" را منتشر کرده، به دویچه وله گفت: «یکی از مهمترین فعالت‌های ما جلب کردن نظر دولت‌ها، سازمان‌ها، احزاب و کلا خارجی‌ها به مسئله‌ی نجات دریاچه ارومیه است. مخصوصا در اروپا اگر نظری داده شود و یا اظهارنظری شود دولت ایران بیشتر آن را جدی می‌گیرد«.
فاخته زمانی در کانادا زندگی می‌کند و در پارلمان کانادا و کنگره‌ی آمریکا هم پیرامون مسائل آذربایجانی‌ها صحبت کرده است. به گفته او، هدف انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجان طرح فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه در سطح مجامع بین‌الملل است. زمانی تاکید می‌کند که به دلیل دستگیری تعداد زیادی از فعالین مدنی و هواداران زیست محیطی، تمرکز این سازمان به مسئله‌ی زیست محیطی اکنون بیشتر شده است. وی می‌گوید که فعالین مدنی و هواداران محیط زیست در آذربایجان از صدور بیانیه‌های حزب سبزهای آلمان و کلودیا روت رئیس این حزب در خصوص نجات دریاچه ارومیه بسیارخوشحالند.
گزارش شاهدان عینی
یک شاهد عینی که در اعتراض‌های مردم ارومیه شرکت کرده به دویچه وله می‌گوید: «تظاهراتی که پنجم شهریور در ارومیه برگزار شده بود یک تظاهرات با شعارهای اکثرا محیط زیستی بود. تظاهرکنندگان شعارهایی به زبان ترکی آذربایجانی سر می‌دادند. آن‌ها در برخی از شعارها همچنین می‌گفتند:«دریاچه ارومیه جان می‌دهد و مجلس به قتلش فرمان می‌دهد»، «بیاید گریه کنیم و با اشک‌هایمان دریاچه ارومیه را پر کنیم»، «دریاچه ارومیه تشنه است، اگر آذربایجان بیدار نشود، می‌بازد» و «زنده باد آذربایجان!«.
این شاهد عینی تائید می‌کند که شعار سیاسی خاصی داده نشده اما چون سیاست گذاری دولت در این مسئله امنیتی است، هر نوع اعتراضی از سوی آذربایجانی‌ها جنبه سیاسی می‌یابد.
چرا دریاچه خشک می‌شود؟
یک فعال زیست محیطی محلی که با مسئله خشک شدن دریاچه ارومیه آشنایی دارد، و در تظاهرات اعتراضی نیز شرکت کرده، درباره‌ی عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه توضیح می‌دهد:«این دریاچه طی تاریخ ۲۷ هزار ساله‌اش هیچگاه خشک نشده، بلکه ممکن است آبش بسته به میزان بارندگی کم یا زیاد می‌شد. اما سدهایی که روی دریاچه زده شده، هدر رفتن آب در بخش کشاورزی به دلیل عدم تخصیص اعتبار برای گسترش آبیاری تحت فشار و قطره‌ای و در کل دخالت انسانی اصلی‌ترین عوامل خشک شدن دریاچه هستند. خشکی دریاچه ارومیه می‌تواند حیات ملیون‌ها نفر از ساکنان اطراف آن را مختل کند«.
یونس زارعی دبیر سابق "تشکل دانشجویی آرمان" و فعال مدنی آذربایجانی که به وضعیت دریاچه ارومیه آشناست، می‌گوید: «از دو سال پیش فعالین مدنی آذربایجانی به مشکل خشک شدن دریاچه‌ی ارومیه توجه کردند و همان زمان تجمع در کنار دریاجه ارومیه برگزار شد که برخورد کردند. تجمع بعدی در میدان آذربایجان بود که برخی از دوستانمان دستگیر شدند و تجمع کنونی پس از رد شدن طرح دوفوریتی مجلس برای نجات دریاچه ارومیه بود که افکار عمومی آذربایجان را مجبور کرد اعتراض کنند و صدای خود را به گوش مسئولین برسانند. مردم آذربایجان از خشکی دریاچه ارومیه خشمگین هستند «.
دلایل حساسیت‌های سیاسی و امنیتی چیست؟
به‌نظر یونس زارعین، مردم از برخورد نیروهای ضد شورش بسیارعصبانی هستند. وی می‌گوید: «افکار عموعی از سرکوب جوانانی که برای نجات دریاچه ارومیه به خیابان‌ها آمده بودند، خشمگین است. مردم می‌پرسند که چرا بحث ارومیه را سیاسی می‌کنند. مردم آذربایجان نگرانند که کویری در مرکز آذربایجان ایجاد شود و محیط زیست آن‌ها را تهدید کند و برای این تهدیدها اکنون هزینه می‌دهند.» .
این فعال مدنی آذربایجانی در ایران به دویچه وله می‌گوید که مردم آذربایجان به نمایندگانی که در مجلس هستند تلفن می‌کنند و جدی و حساس بودن این مسئله را توضیح می‌دهند. این نماینده‌ها به نظر آقای زارعین فکرمی‌کنند که در دوره‌ی بعد مردم به آن‌ها رای ندهند و مجبور شدند عکس‌العمل نشان دهند.
همیاری بین‌المللی برای نجات دریاچه ارومیه
علی محجوبی رئیس دفتر کلاودیا روت رئیس حزب سبزها انتظار ندارد که جمهوری اسلامی ایران رسما به بیانیه حزب سبزها درباره‌ی فاجعه زیست محیطی دریاچه‌ی ارومیه پاسخ دهد و عکس العملی نشان دهد. اما وی توضیح می‌دهد: «برای ما مهم این بود که به درخواست‌هایی که ما از طرف فعالان محیط زیست از ایران دریافت می‌کنیم پاسخ دهیم. آن‌ها می‌خواهند اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه نوعی همیاری بین‌المللی پیدا بکند و ما سعی کردیم در این رابطه عکس العمل نشان دهیم«.
فعالان مدنی و هواداران محیط زیست در آذربایجان به ویچه وله گفته‌اند که کارزارنجات دریاچه ارومیه علیرغم تشدید فشارو تهدید در روزهای آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. به گفته آن‌ها «در شهرهای تبریز و ارومیه و چند شهر کوچک‌تر آذربایجان فراخوان‌هایی پخش و از مردم برای شرکت در اعتراض به سیاست خشکاندن دریاچه ارومیه در عصر روز شنبه ۱۲ شهریور دعوت شده است.»
طاهر شیرمحمدی
دویچه وله
